Eerdere nieuwsberichten

De opkomst van de groene chemie

Uitreiking Nationaal Chemisch Erfgoed 2023 in Oss

Op vrijdagmiddag 9 juni 2023 organiseerde de CHG het symposium (Chemische) laboratoria te houden in de Rijksuniversiteit Utrecht. Het programma met vijf sprekers staat op de website en is ook beschikbaar als pdf-bestand. Klik hier voor een verslag van de bijeenkomst.

Op donderdagmiddag 22 juni 2023 vond de jaarlijkse uitreiking plaats van het Nationaal Chemisch Erfgoed. Het Farmacologisch Laboratorium van Organon in Oss krijgt die status vanwege de cruciale rol in de ontwikkeling van de anticonceptiepil. Het programma staat op de website van de KNCV.
_________________________________________________________________

De voormalige CHG-bestuursleden, Ernst Homburg en Arjan Linthorst, geven op vrijdag 3 november 2023 tijdens de Woudschoten Chemie Conferentie twee historisch getinte lezingen/workshops over, respectievelijk: Grenzen aan de chemie: een historisch perspectief en Groene chemie: een historisch perspectief en het nut voor onderwijs. Voor meer informatie hierover: Sophie van Nieuwkoop. 
_______________________________________________________________

Rob van den Berg houdt twee lezingen over Jacobus Henricus van ’t Hoff gebaseerd op zijn biografie 'Een gedreven buitenstaander'. Op maandag 18 september 2023 bij de Rotterdamsche Chemische Kring en op woensdag 18 oktober 2023 bij de Chemische Kring Midden Nederland. Geïnteresseerden zijn welkom na contact met de kringen.
_______________________________________________

THE LIFE AND VISION OF ERNST COHEN

Historical session on Monday 21 August 2023 of IUPAC/CHAINS.

ABSTRACT: Exactly 75 years ago, in July 1928, the Dutch physical chemist Ernst Cohen (1869-1944) opened the 9th Conference of the IUPAC in The Hague. His remarks as he was ending his three years term IUPAC presidency disclosed his program and vision for the future of the Union: international reconciliation, efficiency through less frequent meetings and shorter reports of the specialized commissions, and the re-establishment of international scientific congresses. This session will explore how Cohen articulated his action within IUPAC, his scientific approach to chemical and technical challenges and his calling as a community builder, both internationally and locally. Indeed, Cohen was also the very first President of the Dutch chemical Society, which now celebrates its 120th anniversary and the founder of the Van 't Hoff Laboratory.

10:20-10.35h Personal introduction by Javier Garcia-Martinez
10.35-11.05h The metastability of the world. Ernst Cohen and international chemistry between the wars by Jorrit Smit & Brigitte Van Tiggelen
11.05-11.20h How to Design a Laboratory? Ernst Cohen as Architect by Geert Somsen

Moderator: Yvonne van der Meer (KNCV President)
_______________________________________________________________

Geertruida van Maarseveen was de eerste Nederlandse vrouw die op 23-jarige leeftijd in 1897 promoveerde in de chemie. De promotie vond plaats aan de Universiteit van Zurich. In een boekenerfenis kwam haar proefschrift tevoorschijn en dat vormde de aanleiding om daarop na 125 jaar terug te komen. Jacob van Dijk, Ernst Homburg, Kees Plug en Eric Wils deden namens de Chemie Historische Groep (CHG) onderzoek naar Geertruida. De bevindingen werden vastgelegd in een artikel (klik hier voor het pdf-bestand). De redactie van het vakblad C2W/Mens & Molecule, toonde belangstelling om het verhaal van Geertruida onder de chemici te verspreiden, middels de website en het tijdschrift. In het decembernummer van 2022 werd door Esther Thole de zoektocht gereconstrueerd. Onder de biografieën op de website is een pagina voor Geertruida aangemaakt, waaraan haar gedigitaliseerde proefschrift is toegevoegd.
____________________________________________________________________________

Op 26 november 2022 hield Ernst Homburg in Delft een lezing over zijn, samen met Ton van Helvoort en in opdracht van het Hoogewerff-Fonds, geschreven boek ‘Een eeuw chemische technologie in Nederland’.
De bijeenkomst was georganiseerd door de Vereniging Histechnica en door de KIVI afdeling Geschiedenis der Techniek (klik hier voor het convocaat).
De lezing is gestreamd, en staat op YouTube, met links op de websites van Histechnica en KIVI-GdT.
De 44 sheets van de voordracht zijn als pdf-bestand door Ernst Homburg beschikbaar gesteld en op deze website te downloaden.
______________________________________________________________________

Op 26 december 2022 overleed emeritus prof. dr. ir. Cornelis (Kees) Boelhouwer op 99-jarige leeftijd. Hij was van 1962 tot 1987 hoogleraar chemische technologie aan de Universiteit van Amsterdam. Prof. dr. Jacob Moulijn, zijn leerling en enkele jaren opvolger in Amsterdam, sprak tijdens de afscheidsdienst. Diens tekst, rijk voorzien van foto’s uit de carrière van Kees Boelhouwer, is als pdf-bestand beschikbaar gesteld.
________________________________________________________________

De wisseltentoonstelling in het Geologisch Museum Hofland te Laren (NH) heeft als titel ‘Honger naar metalen’. In de tentoonstelling wordt onder meer de winning van diverse metalen uit ertsen uiteengezet. Van ijzer, koper en aluminium tot de zeldzame aardmetalen. De tentoonstelling loopt tot juni 2023.

______________________________________________________________________ 

De onthulling van het vijfde Nationaal Chemisch Erfgoed als onderdeel van de KNCV Meet & Greet op dinsdagmiddag 21 juni 2022 vond plaats in het Rijksmuseum Boerhaave. Dit jaar betreft het erfgoed het pand aan het Rapenburg 31 te Leiden, dat vroeger in bezit is geweest van zowel Franciscus Sylvius (1614-1672) als Herman Boerhaave (1668-1738). Aan de muur van het pand is nevenstaande inscriptie te lezen. 
Op de C2W website staat het artikel ‘Laboratorium aan huis in Leiden’ van Esther Thole van 7 juni 2022 over het pand. Wetenschapshistoricus Ruben Verwaal geeft daarin zijn visie op het werk van Sylvius en Boerhaave.

______________________________________________________________________

First Call for Papers 13th International Conference on History of Chemistry (ICHC), Vilnius 23-26 May 2023.
Deadline 1 december 2022. Lees meer voor details over de bijeenkomst in de pdf-bijlage.
Wegens de coronapandemie was de conferentie uitgesteld tot 2023. Zie de website https://www.ichc2023vilnius.chgf.vu.lt/.
________________________________________________________________

Een artikel van Henk Vermande en Ernst Homburg in het maandblad Amstelodamum.
Sterkwater – aqua fortis –  was salpeterzuur. Het is het eerste minerale zuur dat werd ontdekt. Alle metalen lossen erin op, behalve goud. Dat maakt dit minerale zuur bijzonder bruikbaar voor goudsmeden, muntmeesters, etsers en kopergieters. In de zeventiende eeuw werden de meeste chemicaliën kleinschalig door apothekers – en later ook door ‘chemisten’– geproduceerd. In die periode ontwikkelde de sterkwaterstokerij in Amsterdam zich echter tot een afzonderlijke en toonaangevende producent van chemicaliën. Daarmee is de sterkwaterstokerij één van de oudste voorlopers van de chemische industrie. Amsterdam leverde tot ver in de achttiende eeuw sterkwater van hoge kwaliteit aan binnen- en buitenland. Lees meer>>
________________________________________________________________

Jacobus Henricus van ’t Hoff (1852-1911) was een van Nederlands grootste, maar ook kleurrijkste wetenschappers. Hij ontving de allereerste Nobelprijs voor Scheikunde in 1901. Op 6 oktober 2021 promoveerde Rob van den Berg aan de Universiteit Leiden op het proefschrift ‘Een gedreven buitenstaander: J.H. van 't Hoff de eerste Nobelprijswinnaar voor Scheikunde’. De promotors waren prof. dr. F.H. van Lunteren en prof. dr. D. van Delft. Een inhoudsopgave is via deze link te lezen.
Bij uitgeverij Prometheus te Amsterdam verscheen de 672 pagina’s tellende handelseditie van het proefschrift. Lees meer over de boekaankondiging.

Jan Willem Toering schreef in het C2W Mens & Molecule van februari 2022 een recensie onder de titel Van ’t Hoff: als eerste op het grensvlak van scheikunde en natuurkunde. 

DESTILLATIE – VROEGER EN NU

TENTOONSTELLING OVER KLEURSTOFFEN IN HET TEXTIELMUSEUM TE TILBURG

In het TextielMuseum in Tilburg loopt van 9 april t/m 13 november 2022 de tentoonstelling ‘Kleurstof’. De wereld van kleuren in gebruik voor textiel wordt geëxposeerd met informatie over een aantal natuurlijke en synthetische kleurstoffen. Over aniline, bacterie, blauwhout, wede, indigo, zeewier, modder, onkruid, kastanje, acid yellow, kurkuma, cochenille, koolteer, meekrap en runderbloed. Dit wordt gecombineerd met voorbeelden van het verven van materialen met die kleurstoffen. In de Volkskrant van 1 mei 2022 stond een uitgebreide recensie van de tentoonstelling.

Aankondiging van het Symposium Kleurstof en chemie in historisch perspectief op 30 september 2022 in het TextielMuseum Tilburg.

Op 13 december 2021 promoveerde Ulco Kooystra in Groningen op zijn proefschrift ‘De scheikunstenaar - De innovatieve wetenschap van de Groningse hoogleraar Sibrand Stratingh Ez. (1785-1841)’. De promotors waren prof. dr. K. van Berkel en prof. dr. E. Homburg. Het proefschrift verschijnt in druk bij Uitgeverij Verloren.
Voorafgaande aan de promotie werd Ulco Kooystra op zaterdag 11 december geïnterviewd in het NPO 1 radioprogramma Nieuwsweekend. Klik hier voor het audiofragment.
De Groningse hoogleraar scheikunde Sibrand Stratingh (1785-1841) bouwde rond 1830 het eerste elektrisch karretje, een verre voorloper van de elektrische auto. Ook reed hij met een door stoom aangedreven koets door Groningen en omstreken. Maar zijn wetenschappelijk werk omvatte veel meer dan dat. In een tijd waarin er in de Nederlandse wetenschap nauwelijks iets van belang leek te gebeuren, deed hij belangrijk en vernieuwend werk, dat in het buitenland hoog werd aangeslagen.
Het leven en werk van een innovatief geleerde, die voortdurend in de weer was met elektriciteit, stoom, verlichting, knalgasbranders, nieuwe geneesmiddelen, chemische desinfectiemiddelen en nog veel meer.
______________________________________________________

Op 21 oktober 2021 om 16:00 uur verdedigde Henk Vermande zijn proefschrift De chemist. De geschiedenis van een verdwenen beroepsgroep, 1600-1820 in de Aula van de Universiteit Maastricht, Minderbroedersberg 4-6, 6211 LK Maastricht. Voorafgaand aan zijn verdediging gaf Henk een presentatie met een toelichting op zijn onderzoek. 

De ‘chemist’ positioneerde zich zeker anderhalve eeuw (1670-1820) op de farmaceutische markt als zelfstandige leverancier van ‘chimicalia’ en medicijnen, naast de apotheker en de drogist. Het proefschrift beschrijft de fascinerende geschiedenis van de opkomst, bloei en neergang van de beroepsgroep van de chemisten in Nederland, en de eeuwenlange strijd tussen apothekers en chemisten over de (chemische) geneesmiddelenbereiding.
Tot enige vorm van institutionalisering van het chemistenberoep in de vorm van gereguleerde opleidingen, een corporatieve organisatievorm en een diplomastructuur is het in Nederland nooit gekomen. Dit zal een van de redenen zijn dat er over de chemisten heel weinig bekend is, en het beroep van de chemist in de geschiedschrijving van zowel de farmacie, de chemie als de geneeskunde tussen wal en schip is gevallen. Deze studie vult dit hiaat.
De chemisten hadden een gemeenschappelijk uithangteken: de salamander-in-het-vuur, embleem van de chemische bereiding van geneesmiddelen. De herkomst van dit uithangteken vanuit de alchemie wordt in het proefschrift beschreven.

Het proefschrift verscheen oktober 2021 als handelseditie bij Uitgeverij Verloren (Hilversum). ISBN 9789087049683. Uitvoering paperback. Omvang ca. 664 blz, met register en 53 afbeeldingen.​

Op de website van het Geschiedenis Magazine van 3 december 2021 verscheen een bespreking.
Op de website C2W schreef Patrick Marx op 17 januari 2022 een recensie met als titel Opkomst en ondergang van de ‘chemist’.
Daan Wegener, Universiteit Utrecht, schreef een recensie in BMGN — Low Countries Historical Review | Volume 138 (2023).

____________________________________________________________________________

Chemiehistoricus Paul Balduck kijkt in januari 2022 terug naar de geschiedenis van PVC: een plastische alleskunner. Dit jaar bestaat de kunststof polyvinylchloride honderdvijftig jaar. Een portret van een kunststof die in alle geledingen van de maatschappij toepassing heeft gevonden.
__________________________________________________________________

Een overzicht van de vier Nederlandse en een Belgische Nobelprijswinnaars voor de scheikunde. 1901: J.H. van ’t Hoff, 1936: Peter Debye, 1977: Ilya Prigogine, 1995: Paul Crutzen, 2016: Ben Feringa. Een artikel van Esther Thole op de website C2W.
__________________________________________________________________

De Nederlandse Vereniging voor Natuurkunde bestaat in 2021 honderd jaar. In haar orgaan het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (NTvN) verschijnt ter gelegenheid daarvan een aantal historische artikelen. Er is een serie over een eeuw natuurkundevrouwen door Margriet van der Heijden. In deel 3 is hoogleraar kristallografie Carolina MacGillavry de hoofdpersoon, het in juni 2021 verschenen artikel is online beschikbaar. De grens tussen natuurkunde en scheikunde is niet altijd scherp te trekken. En dat geldt ook voor de mathematisch fysicus Coen Brinkman die zich heeft beziggehouden met quantummechanica, stromingsleer en plasmafysica, zowel aan de universiteiten van Groningen en Bandung, als bij de organisaties Shell, TNO en FOM. H.W. Broer en H.S.V. de Snoo schreven in het oktobernummer van NTvN een artikel over hem dat via de website van de Groningse universiteit online beschikbaar is.
___________________________________________________________________

The SHAC Morris Award for 2021 has been given to Ernst Homburg for his outstanding work on the history of the chemical industry. His contributions include major studies on the history of the madder industry; his seminal paper on the early history of industrial R&D laboratories; his comprehensive history of twentieth-century modern chemistry and the chemical industry embedded within a broader history of the Netherlands in Techniek In Nederland in the Twintigste Eeuw. And, particularly (in the context of this award), his “The Era of Diversification and Globalization (1950-2012)” in Solvay: History of a Multinational Family Firm (CUP, 2013), a book he co-edited with Kenneth Bertrams and Nicolas Coupain. Read more>>
_______________________________________________________________

In het centrum van Utrecht, op de Ganzenmarkt, werd in juni 2021 een muurschildering aangebracht ter ere van Jacobus Henricus van ’t Hoff, de eerste Nobelprijswinnaar voor de scheikunde. De muurschildering is de derde in een reeks op initiatief van de Utrechtse natuurkundigen Ingmar Swart en Sander Kempkes en het kunstenaarscollectief De Strakke Hand. Van ’t Hoff promoveerde in 1874 op de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij ontdekte daar het verschijnsel van stereochemie. Voor de afbeelding van Van ’t Hoff op de muurschildering is een bekende foto gebruikt waarbij hij zijn hand onder zijn kin houdt met de pen in aanslag (bron: Wikipedia). Op de achtergrond is het toenmalige gebouw van de universiteit te zien. Rondom zijn hoofd zijn de spiegelbeelden van een koolstofmolecuul met vier verschillende substituenten weergegeven en ook de blokjes waarmee de stereochemie eenvoudig is te demonsteren. De originele blokjes bevinden zich in het Rijksmuseum Boerhaave. Meer bijzonderheden (met foto’s) over de muurschildering zijn te lezen op een bericht van de Utrechtse Universiteit.
______________________________________________________________________

In het Museum Hof van Busleyden in Mechelen liep tot 21 juni 2021 de tentoonstelling ‘Back to Black’ over Bourgondisch Zwart. De geschiedenis van de wolververs wordt getoond met daarbij de resultaten van chemisch onderzoek. In het C2W van april 2020 (p. 28-29) staat een artikel over hoe de wolververs in Vlaanderen vanaf de vijftiende eeuw zwart textiel maakten. 

Jan van der Mast schreef een uitgebreide biografie over Jacques van Marken. De eerste sociaal ondernemer van Nederland. Van Marken was de stichter van de Gist- en Spiritusfabriek te Delft.
___________________________________________________________________________

Arsène Lepoivre van de Sectie Historiek schreef in het C2W en Mens & Molecule een serie historische artikelen over lucht, waterstof en stikstof. Die artikelen zijn online geplaatst op de website van de KVCV. Zie:
Onze lucht bleef lang een onbekende!
Waterstof, een historische bron van ideeën
Stikstof: what’s in a name?
____________________________________________________________________________

Op 4 augustus 1962 reikte Peter Debye in de Stadsschouwburg van Maastricht de Edmond Hustinx-chemieprijs uit aan een Zwitserse ingenieur en een Duitse wetenschapper. Ter gelegenheid daarvan hield hij de rede ‘Het meten van moleculen’. Het was de laatste rede die Debye in Europa hield. De in het Duits gehouden lezing werd indertijd door Philips op een grammofoonplaat uitgebracht. Door de Universiteit Maastricht werd die gedigitaliseerd en op YouTube (klik op de link) geplaatst.

_____________________________________________________________________________

Vrijdagmiddag 25 september 2020 een minisymposium over destillatie in het Jenevermuseum in Schiedam. Ook deze bijeenkomst is wegens de coronamaatregelen uitgesteld.

De voor 3 april 2020 geplande bijeenkomst in Museum Bronbeek over Chemie en chemische industrie in Indië werd uiteindelijk gehouden op 15 oktober 2021. 

De geplande bijeenkomst op dinsdag 9 juni 2020 over Chemie in Utrecht, 1700-1850, in de Sterrenwacht / Bolwerk Sonnenborgh in Utrecht werd uitgesteld. De uitreiking van de plaquette Nationaal Chemisch Erfgoed aan Sonnenborgh vond wel plaats.
__________________________________________________________________________

Op 9 juni 2020 werd de plaquette voor het derde Nationaal Chemisch Erfgoed onthuld (klik op figuur voor vergroting). Wegens de coronacrisis kon dit helaas niet fysiek gebeuren, maar zal later in het jaar hopelijk alsnog kunnen plaatsvinden. De uitverkoren locatie is het Chemisch Laboratorium in het bastion Sonnenborgh in Utrecht. Hier begon de chemicus Johann Conrad Barchusen in 1695 met zijn experimenten.  
In het C2W van mei 2020 schreef Frans Koeman een nadere toelichting met foto van de huidige opstelling in het bastion. 
_______________________________________________

Na het overlijden van George Blasse, oud-hoogleraar scheikunde van de vaste stof aan de Universiteit Utrecht, op 30 december 2020 in München gingen in januari 2021 nog twee hoogleraren op gevorderde leeftijd heen.
Gerda Maria van Rosmalen, oud-hoogleraar industriële kristallisatie en schone technologie aan de TU Delft, overleed op 18 januari te Delft. In Elsevier Weekblad van 30 januari verscheen een necrologie met een ode aan haar als rolmodel in de mannenwereld van de TU Delft.
Op 28 januari overleed Paul Jozef Crutzen in Duitsland waar hij jarenlang hoofd van het departement voor atmosferische chemie van het Max Planck Instituut in Mainz was geweest. Als Nobelprijswinnaar chemie in 1995 werd in het NOS nieuws en in kranten stilgestaan bij zijn heengaan. Hij was erelid van de KNCV. Martijn van Calmthout schreef in de Volkskrant van 29 januari een slotakkoord over 'de man die als atmosfeerchemicus zo nu en dan de wereld redde'. Namens het Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Utrecht (IMAU) van de Universiteit Utrecht schreef prof. Thomas Röckmann een In memoriam: Paul Crutzen (1933 - 2021) ontdekte dat de mens de ozonlaag beïnvloedt. Ook in het C2W verscheen op 5 februari 2021 een In memoriam, opgesteld door Pauline van Schayck. 
__________________________________________________________________

Op 10 februari 2021 hebben we met het bestuur afscheid genomen van Ernst Homburg. Hij heeft de afgelopen 22 jaar een enorm belangrijke rol gespeeld binnen de Chemisch Historische Groep. Ernst heeft vorig jaar te kennen gegeven uit het CHG-bestuur te willen treden en hoewel het bijkans onmogelijk is om in zijn voetsporen te treden hebben we Thijs Hagendijk bereid gevonden het voorzittersschap op zich te nemen. Het secretariaat zal vanaf nu door Rob van den Berg worden bemand. Daarnaast maken ook Marieke Hendriksen, Albert Philipse, Pierre del Castilho en Arjan Linthorst nog steeds deel uit van het bestuur. De symposia over Chemie en Chemische Industrie in Indië en over Destillatie hebben we op moeten schuiven naar later dit jaar. Ze zullen doorgang vinden zodra de corona-situatie dat weer toestaat. We hopen in de komende tijd ook een keer per maand korte, on-line lezingen te gaan organiseren.
____________________________________________________________________________

Op 30 november 2020 overleed prof. dr. ir. Herman van Bekkum. Dat ging niet ongemerkt voorbij. Op de websites van de KNCV en de TU Delft verschenen berichten over zijn toch wel enigszins onverwachte overlijden. Het fysieke eeuwige leven was hem niet gegund, maar in de rubriek ‘Het eeuwige leven’ schreef Peter de Waard in de Volkskrant van 22 december 2020 een terugblik op het leven en werk van Herman van Bekkum (1932-2002) met als titel ‘Wetenschapper, volleyballer en ook schaker’.
___________________________________________________________________

The Society for the History of Alchemy and Chemistry invites submissions for the 12th Annual Postgraduate Workshop, to be held on June 3-4, 2021, 10am – 2pm EST.

This year’s theme is “Secrets of Matter, Matters of Secrecy: Concealing (al)chemical Knowledge from Ciphers to the Military Industrial Complex”.

We invite proposals for short, 10-minute virtual presentations related to secrecy in the history of alchemy and chemistry. Please send a 200-300 word proposal along with your CV by February 15th, 2021 to SHAC Student Representative Alison McManus, at studentrep@ambix.org.

More information can be found here. 
________________________________________________________________

Tijdens de laatste (digitale) Algemene Ledenvergadering van de KNCV in juni 2020 is prof. dr. Ernst Homburg benoemd tot lid van verdienste.
Al sinds de oprichting van de Chemie Historische Groep is Ernst Homburg betrokken bij die werkgroep van de KNCV. Van 1999 tot 2009 was hij voorzitter, van 2009 tot 2018 secretaris en sinds 2018 voorzitter en secretaris. Naast zijn jarenlange voorzitterschap van de CHG is hij nu de drijvende kracht in het Nationaal Chemisch Erfgoedprogramma.
Lees meer>>
_____________________________________________________

Prof. dr. Arthur Rörsch overleed op 14 juli 2020. Hij was van 1966 tot 1998 buitengewoon hoogleraar moleculaire genetica en van 1973 tot 1980 gewoon hoogleraar biochemie aan de Universiteit Leiden. Van 1979 tot 1994 was hij lid van de Raad van Bestuur van TNO.
Klik hier voor een terugblik op zijn wetenschappelijke carrière.
__________________________________________________________________________________

Op de website van C2W van dinsdag 1 september 2020 staat het bericht ‘Molecuultheorie 400 jaar oud’ door Henk Kubbinga. Handelend over Isaac Beeckman (1588-1637) die als eerste het concept molecuul introduceerde.
__________________________________________________________________________

In maart 1943 werd voor het Laboratorium voor Algemene en Anorganische Chemie aan de Nieuwe Prinsengracht 126 te Amsterdam een groepsfoto gemaakt. Achterop de foto waren de namen met inkt geschreven. Ook staat er een datum (in potlood) van 18 maart 1943 op. Vooraan op de foto zitten de toenmalige directeur van het laboratorium prof. dr. J.A.A. Ketelaar met naast hem zijn naaste medewerkers, de latere hoogleraren C.H. MacGillavry en H. Gerding. Maar wie zijn de andere mannen en vrouwen op de foto? En hoe is na de Tweede Wereldoorlog hun loopbaan verlopen? Klik hier voor het verhaal over de 18 personen op de foto.

__________________________________________________________________

Dody Janetzky (1914-1996) studeerde scheikunde in Leiden en promoveerde in 1943 in Delft bij Prof. Dr. Ir. P.E. Verkade. Vanwege zijn interesse in reuk- en smaakstoffen kreeg hij door bemiddeling van zijn promotor een baan als parfumeur bij Polak’s Frutal Works in Amersfoort. Na aan het einde van de oorlog korte tijd gewerkt te hebben bij de Nederlandsche Verf-en Chemicaliën Fabriek Delft, volgde direct na de oorlog een aanstelling als Chemisch Technisch Adviseur bij het Rijksbureau voor Chemische en Pharmaceutische Producten. Zijn laatste baan was adjunct-directeur van de Rijksnijverheidsdienst. Bovendien was hij na zijn pensionering tijdelijk voorzitter van de Redactieraad van het Chemisch Weekblad.
Lees meer over deze familiekroniek van een Haagse chemicus en hoe het door Christa Janetzky geschreven boek te bestellen.

_______________________________________________________________________

De digitale versie van het Chemisch Weekblad 1903-1956, de jaargangen 1-52, is vanaf 2020 beschikbaar via de website van de bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen. Ieder nummer is via deze link als pdf op te vragen.

In opdracht van Unilever R&D Vlaardingen wordt door de Stichting Historie der Techniek - gelieerd aan de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) - gewerkt aan een vijftal case-studies waarbij Ton van Helvoort de hoofdonderzoeker en -auteur is. De teksten zijn te lezen op de website https://actabiomedica.nl/boeken.html.

Biotechnologie: van wetenschap naar winkelschap revisited: Een historische analyse van de Biotech bij multinational Unilever.
Ton van Helvoort; Eric Berkers; Mila Davids; Stichting Historie der Techniek. Eindhoven: Stichting Historie der Techniek, 2017.

Gesmeerde kennis: een halve eeuw geschiedenis van Unilevers Becel.
Ton van Helvoort; Eric Berkers; Mila Davids; Stichting Historie der Techniek. Eindhoven: Stichting Historie der Techniek, 2017.

Vernieuwend wassen: R & D in Vlaardingen en de detergents-business van Unilever.
Ton van Helvoort; Mila Davids; Harry Lintsen; Stichting Historie der Techniek. Eindhoven: Stichting Historie der Techniek, 2017.

Marktleider met R & D: zichtbare en onzichtbare innovaties in Unilever-margarines.
Ton van Helvoort; Stichting Historie der Techniek. Eindhoven: Stichting Historie der Techniek, 2017.

Versnellen en veranderen: Unilever, katalyse en margarinegrondstoffen.
Ton van Helvoort; Harry Lintsen; Stichting Historie der Techniek. Eindhoven: Stichting Historie der Techniek, 2017.
____________________________________________________________________________

In 1986 verscheen een speciaal Engelstalig nummer van het Chemisch Magazine met als titel ’The Anatomy of Chemical Holland’. Het nummer werd gedigitaliseerd en is als pdf (36 MB) te downloaden. Het bevat de volgende artikelen:

• The Dutch chemical industry in 1986; high-tech and high-chem by Fridus Valkema
• The history of the Dutch chemical industry by Ernst Homburg
• Chemical research at Dutch universities: high quality but low budgets by Fridus Valkema
• The labour market for chemists by Maarten de Hoog
• Instruments in the Netherlands by Ed de Jong
• A fertile breeding ground for biotechnology by Jos van den Broek
• The anatomy of industrial chemical Holland
• Computers in Dutch chemical research by Gerard Kleijwegt
• Chemistry teaching by Wouter Jongepier
• Launching a business in a high-tech country by Jos van den Broek
• Technical advice by Nico Berendsen
• Engineering bureaux in the Netherlands by Nico Berendsen

____________________________________________________________________________

Chemie-historicus Hans van Spronsen bezocht in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw wetenschappelijke en technische musea in Europa. Hij ging op zoek naar wat er was bewaard van de vele ontdekkingen gedaan door generaties scheikundigen en alchemisten. Naast een beschrijving maakte hij zwart-wit foto’s van de musea en van de portretten van de wetenschappers. En van de historische apparatuur, opstellingen, glaswerk en chemicaliënverzamelingen die hij in de musea aantrof. Hij publiceerde met regelmaat in het Chemisch Weekblad over zijn bezoeken. De reeks artikelen werden gebundeld in de volgende twee publicaties:
• J.W. van Spronsen, Historie van de scheikunde in Europese musea, Mededeling No. 141 uit het Rijksmuseum voor de Geschiedenis der Natuurwetenschappen te Leiden, 1973, 106 pp.
• J.W. van Spronsen, Historie van de scheikunde in Europese musea, Deel 2, Mededeling No. 215 uit Museum Boerhaave te Leiden, 1982, 143 pp.

De twee publicaties werden gedigitaliseerd en met toestemming van het Rijksmuseum Boerhaave op deze website gezet. Door te klikken op de titel zijn de publicaties als pdf-bestand ter inzage.

Het Global Institute van hoogleraar fysische chemie en klimaatscepticus Frits Böttcher ontving in de jaren negentig van de twintigste eeuw flinke donaties van verschillende Nederlandse ondernemingen zoals blijkt uit onderzoek in zijn archief. Lees meer in het artikel ‘Hoe Frits Böttcher met steun van tientallen bedrijven de basis legde voor de klimaatscepsis in Nederland’, in de Volkskrant van 22 februari 2020.

___________________________________________________________________________

Jacques Maurits Waisvisz werd geboren op 19 december 1918 in Soerabaja en overleed op 101-jarige leeftijd op 5 februari 2020 te Leiden volgens de overlijdensadvertentie in het dagblad Parool. Hij begon in 1938 met zijn studie wis- en natuurkunde, hoofdvak chemie, aan de Universiteit Leiden. De studie werd onderbroken door de Tweede Wereldoorlog waarin hij in 1942 naar Engeland vluchtte en deel nam aan de strijd tegen de Duitsers. Na de oorlog hervatte hij de studie en behaalde in 1950 zijn doctoraal examen in de organische chemie. Hij trad vervolgens in dienst bij de toenmalige Gist- en Spiritusfabriek te Delft (nu DSM) waar hij tot zijn pensionering in 1984 bleef werken. Daar kon hij zich bezighouden met fundamenteel onderzoek zonder zich om marketing te bekommeren. DSM plaatste in de NRC van 19 februari 2020 een advententie ter nagedachtenis van Jacques Waisvisz.
Samen met Piet Struijk (hoofd microbiologisch laboratorium) werkte Jacques Waisvisz aan een programma om nieuwe bacteriën te zoeken om natuurlijke antischimmels te maken. Deze bacteriën moesten worden gevonden in grondmonsters, die over de gehele wereld werden verzameld. Een grondmonster met de bacterie Streptomyces natalensis uit Zuid-Afrika scheidde de stof natamycine uit, dat een schimmelwerende functie heeft. En zo werd Jacques Waisvisz de ontdekker van natamycine. In 1967 werd bij de Gist- en Spiritusfabriek begonnen met de productie van natamycine uit de Streptomyces natalensis bacteriën in een gecontroleerd fermentatieproces. Natamycine, ook bekendstaand als pimaricin, wordt toegepast in coatings van kaas en worst. Het gaat beschimmelen tegen en verhoogt de houdbaarheid van levensmiddelen.
Meer informatie over Jacques Waisvisz is te vinden op:
 - Een interview uit 2017: Student in oorlogstijd: Jacques Waisvisz.
 - The story of Pimaricin, een video over de ontdekking van natamycine.
 - Jacques Waisvisz 1918-2020, in de rubriek ‘Eeuwig leven’ in de Volkskrant van 2 maart 2020.
 - Jacques Waisvisz (1918-2020) wilde niet onderduiken, maar vechten, NRC van 13 maart 2020.
____________________________________________________________________________

Tienen besteedt dit jaar aandacht aan de citroenzuurproductie. Het is precies honderd jaar geleden dat een industrieel procedé werd bedacht om citroenzuur te maken zonder citroenen.
In het Suikermuseum van Tienen loopt de tentoonstelling '100 jaar zuur uit zoet. De geschiedenis van Citrique Belge', verlengd tot 26 april 2020. Bij de tentoonstelling is het geïllustreerde boek ‘100 jaar van zoet naar zuur. De geschiedenis van Citrique Belge’ van de hand van Marc Nevens verschenen. Meer informatie daarover is te verkrijgen bij Ilse Janssens van Citrique Belge.
Het Suikermuseum is tot 6 april gesloten wegens het coronavirus.

_____________________________________________________________________________

De voor zaterdag 14 maart 2020 geplande bijeenkomst met de voordracht van ir. Jan van der Mastt over Jacques van Marken (1845-1906), de stichter van de Gist- en Spiritusfabriek te Delft, werd afgelast wegens de coronaviruscrisis. De titel van de lezing luidt: ‘Jacques van Marken: sociaal ingenieur en visionair’. De bijeenkomst werd georganiseerd door de vereniging Histechnica en de KIVI afdeling Geschiedenis der Techniek en zou plaatsvinden in het Science Centre van de TU Delft, Mijnbouwstraat 120, Delft.
Meer informatie staat in de bijlage of op de website van Histechnica.
_______________________________________________________________________________

De DSM in Delft vierde in 2019 het 150 jaar bestaan met een historische tentoonstelling onder de titel '150 jaar Gist'. Jacques van Marken richtte de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek op die sinds 1998 een onderdeel is van de DSM. De expositie werd gehouden in het historische Grote Kantoor langs de Wateringseweg dat in 1907 werd gebouwd. Het Grote Kantoor werd in 2019 gekozen als locatie van het Nationaal Chemisch Erfgoed. Een route door de expositie voerde langs de thema's Aartsvaders, Fabrieksbode, Agnetapark, Bedrijfsgeschiedenis, Reclame, de Mens in het Bedrijf en Sociaal Ondernemen Toen en Nu. De expositie was te bezoeken tot 15 december 2019. Parallel liep de tweede tentoonstelling 'Klein leven, grote impact' over microbiologie en biotechnologie. _________________________________________________________________

De tiende Society for the History of Alchemy and Chemistry Post-Graduate Workshop werd gehouden van donderdagavond 28 november tot zaterdag 30 november 2019 in de Embassy of the Free Mind, Amsterdam. Het program "Society and the Creation of (al)Chemical Knowledge" kan hier worden gedownload. 
Op vrijdagmiddag 29 november hield Marieke Hendriksen de keynote presentatie “(No) Laughing Matter: Alchemy between Academy and Society”.
______________________________________________________________________

Tijdens het op 8 november 2019 te Leuven gehouden symposium '100 jaar Chemische Industrieën in de Lage Landen' hield prof. dr. Ernst Homburg de lezing 'Historiografie van de chemische industrie: wat voor geschiedenissen zijn er, en waar is behoefte aan?'. De sheets van de lezing zijn als pdf-bestand hier te downloaden. In de lezing wordt een overzicht gegeven van de verschillende benaderingen om de geschiedenis van de chemische industrie te beschrijven, hetgeen wordt geïllustreerd met voorbeelden van beschreven studies in boekvorm.
_____________________________________________________________________________

Symposium op vrijdag 8 november 2019 te Leuven

Alle subsectoren van de chemische industrie hebben de laatste eeuw een enorme ontwikkeling doorgemaakt, zowel in grondstoffen, productietechnieken als in eindproducten. Het symposium werd samen georganiseerd door de CHG en de Sectie Historiek van de KVCV. In de folder staat de informatie over het programma en over de locatie.
Klik hier voor de introductie van de zes sprekers en een samenvatting van hun voordrachten. 

________________________________________________________________________________

Op vrijdagmiddag 14 juni 2019 organiseerde de CHG samen met de Werkgroep Industrieel Erfgoed Limburg een excursie naar de DSM / Chemelot campus in Geleen, waar met name het "oud chemische erfgoed" uit de jaren 1930-1960 werd bezocht zoals het Centraal Laboratorium, de zwavelzuur- en nitraatfabrieken e.d. Vooraf gegaan door lezingen over het verleden en de toekomst van het complex. Klik hier voor een foto van de deelnemers en de power presentatie van Ernst Homburg.
________________________________________________________________________

Op 26 april 2019 nam Ernst Homburg afscheid als hoogleraar ‘Geschiedenis van Wetenschap en Techniek’. Deze leerstoel in de faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen aan de Universiteit Maastricht is in 2002 ingesteld door de Stichting Historie der Techniek.
Op vrijdag 26 april hield hij om 16:00 uur in de Aula van de Universiteit Maastricht zijn afscheidsrede, getiteld:
“Verhalen van de Oude Berg: wetenschap, techniek, industrie en politiek in de Euregio” (zie bijlage 1).
Voorafgaand aan de afscheidsrede was er vanaf 13:00 uur een afscheidssymposium, getiteld: “Historisch ambacht en moderne chemie. Een symposium bij het afscheid van Ernst Homburg” (zie bijlage 2).

Klik hier voor een verslag met enkele foto's van de bijeenkomst. 
_________________________________________________________________________

Jan van der Mast schreef een uitgebreide biografie over Jacques van Marken. De eerste sociaal ondernemer van Nederland. Van Marken was de stichter van de Gist- en Spiritusfabriek te Delft.

Aafje Looijenga-Vos overleed op 90-jarige leeftijd op 4 november 2018. De European Crystallographic Association publiceerde een necrologie op haar website. Opgesteld door Bram Schierbeek, penningmeester van de Nederlandse Vereniging voor Kristallografie (NVK). Met toestemming is de Nederlandse versie van de necrologie op de CHG-website geplaatst. 

In het Rijksmuseum Boerhaave was van 30 november 2018 tot 1 september 2019 de tentoonstelling 'Herman Boerhaave & de Gouden Eeuw van de wetenschap' te zien. Het museum vierde hiermee het 350ste geboortejaar van de naamgever.

In de rubriek 'Het eeuwige leven' stond in de Volkskrant van 14 september 2018 een levensbeschrijving van John Vlek (1942-2018) met als titel 'Laatste telg van een Delftse jeneverdynastie'. De jeneverstokerij Vlek & Co fuseerde in 1972 met de Schiedamse distilleerder Herman Jansen. 

In september 2018 is het 100 jaar geleden dat een staalindustrie werd gesticht in Nederland. Klik hier voor een artikel van Peter de Waard in de Volkskrant van 20 september 2018 voor meer achtergrond over ‘100 jaar Hoogovens’. Het Museum Kennemerland en Stadhuis Beverwijk organiseren exposities rond het 100-jarig bestaan.
Bij uitgeverij THOTH verscheen voor het jubileum het boek ‘Door staal gedreven. Van Hoogovens tot Tata Steel 1918-2018’ geschreven door Bram Bouwens, Joost Dankers, Yvonne van Mil, Reinout Rutte, Keetie Sluyterman en Jaap Verheul.
___________________________________________________________________________