Michael H. Remkes: een onbekende 19de-eeuwse glasblazer/instrumentmaker
Verslag uitreiking Nationaal Chemisch Erfgoed op 24 juni 2025 in Geleen
Manuscript van een militair apotheker van rond 1800
Tentoonstelling ‘Opium, de staat als dealer’ in het Belasting & Douane Museum te Rotterdam
Boekpresentatie van De vitaminepioniers
De geschiedenis van de Rotterdamsche Chemische Kring
De begintijd van de scheikunde aan de Universiteit Leiden (herziene versie)
Nominaties Nationaal Chemisch Erfgoed
Chemisch Weekblad gedigitaliseerd en 1903-1956 digitaal beschikbaar
Michael H. Remkes: een onbekende 19de-eeuwse glasblazer/instrumentmaker van formaat
De verzamelaar van chemisch erfgoed Jacob van Dijk kocht een kistje met daarin vier pipetten gemaakt in de 19de eeuw. Belangrijke attributen in de analytische chemie. Dit vormde de aanleiding van een onderzoek naar de maker en leverancier van deze 19de-eeuwse pipetten. Hij stuitte daarbij op de glasblazer / instrumentmaker Michael H. Remkes uit Utrecht, die zeer nauwkeurige pipetten kon maken. In de collecties van Nederlandse wetenschapsmusea bevinden zich nog werkstukken van hem. De zoektocht naar Remkes, zijn opdrachtgevers, collega's en concurrenten staat beschreven in het toegevoegde pdf-artikel.
Illustratie uit 'Le Magasin pittoresque' van een 19de-eeuwse glasblazer die een blaaspijp maakt.
______________________________________________________________________
Uitreiking Nationaal Chemisch Erfgoed in Geleen
Op 24 juni 2025 werd het Centraal Laboratorium van de voormalige Staatsmijnen (later DSM) in Geleen officieel erkend als Nationaal Chemisch Erfgoed.
Esther Thole schreef op de website van C2W het artikel ‘Centraal Laboratorium: Bakermat van de reactorkunde’ over de achtergrond van de nominatie. Gebieden als reactorkunde, katalyse en polymeerchemie kwamen hier tot bloei tijdens de gouden jaren van het industriële onderzoek.
In 2000 werd onder redactie van H. Lintsen het boek ‘Zestig jaar DSM Research 1940-2000 - Research tussen vetkool en zoetstof’ gepubliceerd. Een van de auteurs Ton van Helvoort nam het initiatief om van het boek een pdf-versie te maken ter gelegenheid van de erkenning van het Centraal Laboratorium in Geleen. Het boek is als pdf (36 MB) gratis te downloaden van de website van de Stichting Historie der Techniek of van de CHG-website.
In een kort verslag wordt op de bijeenkomst ingegaan.
____________________________________________________________
Manuscript van een militair apotheker van rond 1800
In 2023 kocht Jacob van Dijk bij een antiquariaat in Haarlem een manuscript met een verzameling farmaceutische recepten en beschrijvingen van chemische preparaten. Op het schutblad staat ‘G.H. Ramdohr’, de toenmalige eigenaar. Het manuscript is ongedateerd. Maar uit verwijzingen naar personen en geneesmiddelen kan worden afgeleid dat het waarschijnlijk rond 1800 in Groningen geschreven is. In het afgelopen jaar werd onderzoek uitgevoerd om meer te weten te komen over de inhoud van het manuscript en over de militaire apotheker Ramdohr, die de schoonzoon bleek te zijn van de bekende Groningse apotheker en chemicus Boudewijn Tieboel. Het uitvoerige verslag van de naspeuringen staat beschreven op deze website. Lees meer>>
_____________________________________________________________________________
Boek: De vitaminepioniers
Op 19 maart 2024 vond in de Faculty Club van de Universiteit Leiden de boekpresentatie plaats van De vitaminepioniers, het nieuwe boek van Rob van den Berg dat werd uitgegeven door Prometheus.
In het programma rond de presentatie sprak als eerste Louise Fresco, voormalig rector-magnificus van de Landbouw Universiteit Wageningen, over het belang van wetenschappelijk onderzoek en de rol van het toeval daarin. Zoals dat ook plaatsvond in het onderzoek naar de ziekte beriberi in Nederlands-Indië.
Ingeborg Brouwer, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, gaf daarna een kort overzicht van de voedselwetenschap van begin 1900 tot nu. Over het verband tussen goede voeding en gezondheid, waarbij de beroemde schijf van vijf ook aan de orde kwam.
Rob van den Berg leidde vervolgens zijn boek in waarbij de ondertitel de kwintessens al aangeeft: ’Hoe twee Nederlandse artsen de vitamines ontdekten en één er met de Nobelprijs vandoor ging’. Christiaan Eijkman (1858-1930) deed als gezondheidsofficier aan het einde van de 19de eeuw in een laboratorium in Batavia onderzoek naar beriberi en polyneuritis, een ziekte bij vogels met vergelijkbare effecten. Toen een kok zieke kippen een paar weken lang ongepelde in plaats van witte rijst te eten had gegeven werden ze weer beter. Eijkman zag in dat het zilvervliesje een stof moest bevatten die de kippen beter maakte. Het was echter Eijkmans opvolger Gerrit Grijns (1865-1944) die in 1901 tot de conclusie kwam dat beriberi en polyneuritis het gevolg waren van een tekort in de voeding. Dat er naast eiwitten, vetten, koolhydraten, water en mineralen nog andere voedingsstoffen nodig zijn om te voorkomen dat men ziek wordt. Pas in 1926 werd uit een ton rijstschilletjes de stof geïsoleerd, die later de naam vitamine B1 kreeg. Eijkman kreeg in 1929 samen met de Britse biochemicus Frederick Hopkins de Nobelprijs voor de geneeskunde voor de ontdekking van vitamines. Waarom Grijns werd vergeten kan men in het boek lezen, dat door Rob van den Berg als eerste exemplaar werd overhandigd aan een kleindochter van Grijns. Beide hoofdpersonen staan afgebeeld op de voorkant: Eijkman vooraan en Grijns er rechtsachter. Of torent die boven Eijkman uit?
Bespreking van het boek door Jacqueline van Gool op de C2W-website.
_____________________________________________________________________
De geschiedenis van de Rotterdamsche Chemische Kring
In 1913 werd de Rotterdamsche Chemische Kring (RCK) opgericht en is daardoor de oudste nog bestaande chemische kring in Nederland. Bij het 110-jarig bestaan een mooie gelegenheid om terug te kijken naar het ontstaan van de RCK en naar de praktische uitoefening van de chemie in Rotterdam, de stad van handel en nijverheid. Wie nam daarvoor destijds het initiatief, wie waren de eerste bestuursleden, wat werd er besproken tijdens de bijeenkomsten in de eerste tien jaar, wat was de verhouding tot de Nederlandsche Chemische Vereniging en hoe keek men aan tegen de in Rotterdam geboren J.H. van 't Hoff. Lees meer>>.
De geschiedenis van de RCK werd uitgebreid met de periode 1924-1943, de periode 1945-1963 en de periode 1963-1988.
____________________________________________________________________
De begintijd van de scheikunde aan de Universiteit Leiden
Het voormalige woonhuis van zowel Franciscus Sylvius (1614-1672) als Herman Boerhaave (1668-1738) in Leiden werd in 2022 uitverkoren tot Nationaal Chemisch Erfgoed. Dat richtte de blik op het begin van de vak scheikunde in Nederland. Maar in de tijd tussen hen beiden stond de ontwikkeling niet stil en verschenen er enkele Disputatio chemico-medica’s over de werking van het menselijk lichaam. De rol van drie medische studenten Martinus Carceus, Herman Lufneu en met name Paulus von der Lahr, wordt in dit artikel bezien. Elk van deze studenten heeft disputaties met een sterke chemische connotatie op zijn naam staan in de periode dat er voor scheikunde een (zelfstandige) leerstoel werd ingesteld met Carel de Maets (1640 -1690) als hoogleraar. Nadere bestudering van de tweede disputatie van Von der Lahr leidde tot aanpassing van het artikel. Lees meer>>
De in Nederland verblijvende Franse filosoof René Descartes had invloed op het denken in de 17de eeuw. Jacob van Dijk een verhandeling over De corpusculaire theorie van Descartes.
___________________________________________________________________
Nationaal Chemisch Erfgoed
Nederland kent een rijke chemische historie, met veel bekende Nobelprijswinnaars en kwalitatief hoogstaand onderzoek. Veel locaties in Nederland kennen dan ook een bijzondere chemische geschiedenis. De Chemie Historische Groep en de KNCV willen belangrijk chemisch erfgoed op de kaart zetten en benoemen tot Nationaal Chemisch Erfgoed. Hiervoor zijn wij blijvend op zoek naar historisch relevante nominaties.
In 2018 werd de Ovale Zaal van het Teylers Museum in Haarlem de eerste chemische erfgoed locatie, waar M. van Marum experimenteerde. In 2019 werd gekozen als het tweede chemische erfgoed: het Grote Kantoor van Gist-brocades op de DSM-site in Delft. In 2020 werd het Chemisch Laboratorium in het bastion Sonnenborgh in Utrecht de derde locatie. Hier begon de chemicus Johann Conrad Barchusen in 1695 met zijn experimenten. Als vierde locatie werd in 2021 het voormalig Chemisch Laboratorium aan de Groenburgwal in Amsterdam gekozen, waar J.H. van 't Hoff werkte. Als vijfde locatie het voormalige woonhuis van Franciscus de le Boë (Sylvius) en Herman Boerhaave, het pand Rapenburg 31 te Leiden. Het Farmacologisch Laboratorium van Organon op het Pivot Park in Oss werd in 2023 de zesde locatie.
________________________________________________________________
Chemisch Weekblad gedigitaliseerd
Een bijzondere erfenis: Chemisch Weekblad gedigitaliseerd
Uit de erfenis van Hans van Spronsen verkreeg de Chemie Historische Groep jaargangen van het Chemisch Weekblad en het Chemisch Magazine over de periode 1908-1999 in haar bezit. Met financiële steun van de KNCV en een privédonatie werd het Chemisch Weekblad gedigitaliseerd. Het totale bestand omvat ruim 500 pdf-files op kwartaalniveau met een totale omvang van 12,5 Gigabyte. Momenteel wordt gewerkt hoe de bestanden direct beschikbaar kunnen worden gemaakt. Voorlopig zijn de bestanden echter reeds te raadplegen via een Dropbox-folder en via deze link toegankelijk.
De digitale versie van het Chemisch Weekblad 1903-1956, de jaargangen 1-52, is vanaf 2020 beschikbaar via de website van de bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen. Ieder nummer is via deze link als pdf op te vragen.
