Prof. drs. Gerrit Kateman (1930-2013) werkte van 1959 tot 1972 bij de Staatsmijnen (DSM) in Geleen en was van 1972 tot 1994 hoogleraar analytische chemie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.- Gerrit Kateman werd op 21 april 1930 geboren in het Zeeuwse Souburg, een dorp bij Vlissingen dat door een kanaal gescheiden is in een oost- en westgedeelte. Hij was de zoon van Petrus Bernardus Kateman, een bankwerker uit Arnhem. Gerrit Kateman volgde het middelbaar onderwijs op het Christelijk Lyceum in Arnhem en slaagde in juli 1947 voor het eindexamen HBS-B. Hij woonde toen in Ede. Het lyceum aan de Utrechtseweg werd in de Tweede Wereldoorlog beschadigd maar weer opgebouwd.
- De stap van het middelbaar onderwijs naar de academische titel verliep in een aantal fases. Na de HBS werkte hij van 1947-1948 als laborant en leerling analist bij de AKU te Ede. En ging in 1948 wis- en natuurkunde studeren aan de Universiteit van Utrecht. In juli 1952 behaalde hij het kandidaatsexamen. Hij werd in 1953 kandidaat-assistent bij de Stichting Centraal Instituut voor Physisch-Chemische Constanten (C.I.P.C). De werkzaamheden van die stichting vonden plaats in het Laboratorium voor Analytische Scheikunde onder leiding van prof. dr. J. Smittenberg en dr. W.M. Smit. Met Smit publiceerde Kateman zijn eerste wetenschappelijke artikel ‘An automatic (or semi automatic) apparatus for the determination of melting curves’ in Anal. Chim. Acta 17, 161-172 (1957).
Op 27 maart 1957 studeerde Kateman af in de analytische chemie bij prof. Smittenberg. Voorafgaande aan het doctoraalexamen had hij tevens enige tijd chemisch technologie gestudeerd aan de Technologische Hogeschool Delft. Na het afstuderen volgde de militaire dienst en werd hij daar instructeur aan de opleidingsschool voor radarmonteurs. - Op 10 januari 1959 trad hij in dienst van de Staatsmijnen (DSM) in Geleen als scheikundige op het Bedrijfslaboratorium van het Stikstofbindingsbedrijf (SBB). Op de afdeling Rationalisatie Kwaliteitscontrole werkte hij aan de automatisering van routinematige analyses en aan procesbeheersing. In het Chemisch Weekblad van 31 januari 1969 (p. 13-17) publiceerde hij het artikel ‘Real-time gegevensverwerking in de routine-analyse’. Om 2.000 monsters, waaraan 3.000 analyses per dag werden uitgevoerd, te verwerken was een sterke mechanisatie en automatisering van de analyses nodig en tevens van de verwerking van de analysegegevens. In mei 1966 werd hij aangesteld als het hoofd van het Bedrijfslaboratorium van het SBB te Geleen. En introduceerde onder meer een snelwerkend systeem voor de milieubewaking van het Chemische Complex Geleen. Bij zijn afscheid werd hij door de Staatsmijnen voor zijn verdiensten onderscheiden.
In 1968 werd bestuurslid van de sectie Analytische Chemie van de KNCV. - Per 1 november 1972 werd Kateman benoemd tot eerste hoogleraar analytische chemie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (nu Radboud Universiteit). Op 5 april 1973 hield hij de oratie ‘Analytische ervaring’, waarin hij onder meer aangaf dat regel- en informatietheorie tot de onderwerpen van de collegestof gingen behoren. En hij had de ervaring hoe de procesregeling in de chemische industrie zo optimaal mogelijk door monstername en analyse kon worden ondersteund. De nieuw ingestelde leerstoel mocht geen kopie worden van bestaande analytische chemie opleidingen aan Nederlandse universiteiten. Chemometrie werd derhalve het onderzoeksterrein waarmee hij al tijdens zijn werk bij de Staatsmijnen kennis had gemaakt. Een belangrijke medewerker van 1972 tot 1988 was B.G.M. (Bernard) Vandeginste. Het onderzoek richtte zich op de toepassing van statistiek, operations research en kunstmatige intelligentie in de analytische chemie. Een profiel van de vakgroep van Kateman verscheen in het Journal of Chemometrics Vol. 7, 143-148 (1993).
- Er kwam ook een goede samenwerking tot stand met prof. dr. Auke Dijkstra van de Universiteit Utrecht, die eveneens afkomstig was van de Staatsmijnen en die hij opvolgde als voorzitter van sectie Analytische Chemie van de KNCV. In 1979 publiceerden ze samen het artikel ‘Education in Analytical Chemistry‘ in Fresenius' Zeitschrift für analytische Chemie, Vol. 297, 249–253 (1979). Totdat Dijkstra in 1983 afhaakte waren ze de drijvende krachten achter de chemometrie in Nederland. Maar Kateman bleef streven naar samenwerking. In 1989 werd door hem het chemometrische samenwerkingsverband COACH (Centrum voor Opleiding/Onderzoek in de Analytische Chemometrie) van vier universitaire vakgroepen opgericht.
- In 1981 publiceerde Kateman samen met F.W. Pijpers het boek ‘Quality Control in Analytical Chemistry’ dat verscheen bij uitgeverij Wiley in New York. Hierin werd zijn visie op de rol van de analytische chemie uiteengezet en hoe de kwaliteit daarvan kan worden verbeterd. De analytische chemie werd beschouwd als een totaal systeem waarin interactie bestaat tussen monstername, het meetsysteem in het laboratorium en de wensen van de opdrachtgever. Het boek werd gedigitaliseerd. In 1993 schreef hij samen met Lutgarde M.C. Buydens een herziene tweede editie, die eveneens bij uitgeverij Wiley verscheen.
- In 1994 ging Kateman met emeritaat en hield op 11 maart 1994 zijn afscheidscollege ‘Wat heet goed’. Ter gelegenheid van zijn afscheid in Nijmegen werd de bundel ‘Chemometrics: exploring and exploiting chemical information’ gepubliceerd onder redactie van zijn medewerkers Lutgarde M.C. Buydens en Willem J. Melssen. Buydens, sinds 1989 werkzaam in Nijmegen, volgde Kateman op als hoogleraar analytische chemie.
Kateman was de (mede)auteur van 136 wetenschappelijke publicaties in de periode 1976-1996 aan de Nijmeegse universiteit. Zijn werken in boekvorm zijn opgenomen in WorldCat. - Op 22 december 1954 was Kateman getrouwd met Wichertje (Wietje) Jonkman. Het paar kreeg drie kinderen. Hij overleed op 82-jarige leeftijd op 10 maart 2013 in Nijmegen. De overlijdensadvertenties namens de familie en de universiteit staan op de website Mensenlinq. Hij werd opgenomen in de biografische encyclopedie Prabook waarin ook een overzicht staat van zijn familie.
______________________________________________________________________
Datum: 25-2-2022
