- Prof. dr. P. Bennema (1932-2016) was van 1969 tot 1976 lector kristalkunde aan de Technische Universiteit Delft en van 1976 tot 1998 hoogleraar vaste stof chemie en kristalgroei aan de Radboud Universiteit van Nijmegen.
Pieter (Piet) Bennema werd op 15 december 1932 geboren in Tarutung op Sumatra in het toenmalige Nederlands-Indië. Tijdens de Japanse bezetting werd hij in 1942 geïnterneerd in een kamp. Zijn vader Cornelis Bennema werkte bij de Nederlands-Indische politie en overleed op 30 september 1945. Het was aan zijn moeder Aafke Strikwerda om voor haar drie kinderen te zorgen tijdens en vlak na de kampjaren. Na in 1946 te zijn overgekomen naar Nederland, ging hij na de middelbare school scheikunde studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij behaalde zijn kandidaatsexamen in 1955 en zijn doctoraal in 1959 met als hoofdvak fysische chemie. Van prof. dr. G.J. Hoijtink leerde hij de beginselen van de kwantummechanica. Hij had zich tevens aan de Rijksuniversiteit van Groningen bekwaamd in de kristallografie bij prof. dr. W.G. Perdok en dr. P. Hartman en maakte kennis met hun ‘periodic bond chain’ theorie uit 1955 over kristalgroei en morfologie. Aan kristallen ging hij de rest van zijn wetenschappelijke carrière werken.- Op de TU Delft begon Bennema in 1959 als wetenschappelijk medewerker van de vakgroep kristalkunde aan een promotieonderzoek op het gebied van de kinetiek van de kristalgroei. Op 20 mei 1965 promoveerde hij op het proefschrift ‘The rate of growth of crystals from slightly supersaturated solutions’ bij prof. dr. W.G. Burgers en prof. dr. H.G. van Bueren. Onderzocht werden natriumchloraat en een hydraat van kalium- en aluminiumsulfaat [K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O]. Het proefschrift is te downloaden (72 MB) van de TU Delft Repository. Na de promotie werkte hij tot 1967 als wetenschappelijk medewerker in Groningen en in de periode 1967-1969 aan de University of North Carolina in Chapel Hill.
- In 1969 werd Bennema benoemd tot lector bij de afdeling fysische en anorganische chemie van de TU Delft om onderwijs te geven in de kristalkunde. Op 13 maart 1970 hield hij de openbare les getiteld ‘De ontwikkeling van het kristalbegrip’. De tekst is te downloaden (28 MB) van de TU Delft Repository en is een college kristalkunde beginnend vanaf de geschiedenis tot aan de groei van éénkristallen. Van 1969 tot 1976 deed hij met zijn medewerkers in Delft onderzoek aan de kristalgroei en het doorgronden van de theoretische concepten ervan. Gerda Maria van Rosmalen behoorde tot de onderzoekers waarmee hij samen publiceerde in het vaktijdschrift J. of Crystal Growth. Hun samenwerking werd blijvend.
- In het Chemisch Weekblad van 25 januari 1974 (p. T2-T7) publiceerde Bennema het artikel ‘Kristalgroei: een nieuwe tak van de natuurwetenschappen’ en introduceerde het vakgebied met de volgende zinnen: ‘De vraag naar éénkristallen is de laatste jaren enorm toegenomen. Om de vragen die vanuit de praktijk van het kweken van kristallen werden gesteld te kunnen beantwoorden, heeft de wetenschap van de kristalgroei zich moeten ontwikkelen. Toch zal de achterstand die de theorie op de praktijk heeft de komende jaren nog groot zijn, ondanks het gebruik van simulatiemodellen die met behulp van een computer van het kristaloppervlak worden gemaakt.’
- In 1976 werd Bennema benoemd tot hoogleraar vaste stof chemie en kristalgroei aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Na zijn omzwervingen bij verschillende universiteiten vond hij hier een vaste plaats tot zijn emeritaat in 1998. Hij concentreerde zich op theoretische modellen en computersimulaties om een beter inzicht te krijgen in het mechanisme van de kristalgroei. Dit werd ondersteund door waarnemingen aan het kristaloppervlak met aangeschafte microscopische analyseapparatuur. De Hartman-Perdok ‘periodic bond chain’ theorie werd verder uitgewerkt tot wat de ‘connected net theory’ werd genoemd.
- Bennema onderhield vele nationale en internationale contacten en bezocht ondanks zijn jeugdervaringen in 1979 Japan hetgeen resulteerde in een samenwerking met de Tohoku Universiteit in Sendai. Hij was ook een van de eersten die na de val de Berlijnse Muur contact had met Oost-Europese wetenschappers en in 1990 een joint-venture contract afsloot met de Letse Academie van Wetenschappen in Riga. De band met de chemische industrie werd na de komst in Nijmegen niet verbroken. In het begin van de jaren negentig werkte hij mee aan de KNCV postacademische cursussen industriële kristallisatie die samen met de TU Delft werden georganiseerd.
- In 1995 kreeg hij de Frank Award van de International Organisation for Crystal Growth toegekend voor zijn gehele werk. De Frank Award is een internationale prijs op het gebied van fundamenteel kristalgroeionderzoek, genoemd naar Frederick Charles Frank, de grondlegger van de spiraalgroeitheorie. De prijs werd uitgereikt tijdens een internationale kristalgroei conferentie in Den Haag, waaraan zo’n 700 deelnemers, onder wie 100 studenten, uit 39 landen deelnemen. Het dagblad Trouw van 21 juni 1995 (zie KB/Delpher) wijdde er een artikel aan onder de kop: ‘De trots van de kristalbakker’. En stipte aan dat hij en zijn collega’s vroeger nogal eens werden beschouwd als 'kristalbakkers', als veredelde ambachtslieden die het onderzoeksmateriaal voor de ware wetenschappers leverden.
- Op 1 januari 1998 ging Bennema met emeritaat en hield op 19 december 1997 zijn afscheidsrede ‘Terugblik op 40 jaar kristalgroei’, een periode die was begonnen als student in Groningen. Hij werd opgevolgd door prof. dr. Elias Vlieg. Hij bleef contact houden met zijn voormalige vakgroep en werkte mee aan publicaties tot ver na zijn emeritaat. In NARCIS zijn 65 publicaties met zijn naam opgenomen over kristalgroei, waarvan een deel Open Access zijn.
- Bennema schilderde en was ook geïnteresseerd in theologie en filosofie. Hij dacht na over de verhouding geloof en (natuur-)wetenschap. De thermodynamica leent zich voor wetenschapsfilosofische beschouwingen. Zo hield hij op het KNCV-Wintercongres in januari 1993 in een sessie van de werkgroep Filosofie van de Chemie een voordracht over de vraag of een groeispiraal in een kristalstructuur een dissipatieve (niet in thermodynamisch evenwicht zijnde) structuur is.
- Piet Bennema werd alom beschouwd als een aardige en enthousiaste collega. Hij was getrouwd met Nel de Rijcke en het paar had kinderen. Hij overleed op 83-jarige leeftijd op 29 juni 2016 in Wijchen, ten westen van Nijmegen. Een beperkte genealogie is online geplaatst. Op de website van de International Organisation for Crystal Growth werd door de Nijmeegse vakgroep een terugblik op zijn leven en werk geplaatst. Ter ere van hem onderscheidt elke drie jaar de Nederlandse Vereniging voor Kristalgroei (NVKG) een jonge onderzoeker met de KNCV Piet Bennema Prijs voor Kristalgroei.
___________________________________________________________________________________________
Dtum 3-2-2021
