Dr. Christiaan (Chris) Gerardus Johannes Maria Engel (1912-1997) was van 1958 tot 1976 directeur van het Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek (CIVO) van TNO.- Chris Engel werd op 27 februari 1912 geboren in Zwolle hoewel de geboorteakte werd opgemaakt in Eibergen. Na het behalen van het gymnasium-B diploma ging hij wis- en natuurkunde studeren aan de Universiteit Utrecht. In 1935 behaalde hij het doctoraal examen in de biologie.
- Na het afstuderen werkte Engel als assistent aan de universiteit en deed samen met Adrianus Emmerie onderzoek aan tocopherol (vitamine E) in het Hygiënisch Laboratorium (het latere Laboratorium voor Microbiologie) van de faculteit geneeskunde dat vanaf 1938 onder leiding stond van prof. dr. H.W. Julius. Onderzoek dat werd bekostigd door Organon Oss. Daarbij concentreerde Emmerie zich op de chemische aspecten en Engel op de biologische. Samen publiceerden ze in 1938 in het tijdschrift Nature het artikel ‘Colorimetric Determination of dl-α-Tocopherol (Vitamin E)’. De Emmerie-Engel methode voor de bepaling van vitamine E in voedsel werd een begrip. In een online beschikbaar rapport uit de jaren vijftig wordt onder meer de toepassing van de methode in varkensvoer en spek besproken.
- Engel vervulde na de studietijd zijn militaire dienstplicht bij de landmacht en kreeg op 1 januari 1938 de rang van reserve tweede luitenant. In mei 1940 werd hij krijgsgevangen genomen na de Duitse inval. Na terugkeer uit krijgsgevangenschap trad hij in 1940 in dienst van de nieuw opgerichte Voedingsorganisatie TNO. De toenmalige regering vond dat de voedingstoestand van het Nederlandse volk blijvend moest worden gecontroleerd. Het Hygiënisch Laboratorium van prof. Julius bood in 1940 voorlopig onderdak aan de nieuw opgerichte Voedingsorganisatie met het CIVO als onderzoeksinstituut. Bij Julius promoveerde Emmerie op 19 mei 1941 op het proefschrift ‘De chemische bepaling van tocopherol: vitamine E’ en Engel een week later op het proefschrift 'Biologische onderzoekingen over vitamine E'. Beide proefschriften zijn te downloaden van de website van de Universiteitsbibliotheek Utrecht.
- Na de bevrijding in 1945 werkte Engel in een voedingsteam in Indonesië. Teruggekeerd in Nederland werd hij in 1947 onderdirecteur van het CIVO-TNO dat geleidelijk in personele omvang toenam. Hij bleef betrokken bij het voedselonderzoek en de effecten van voedselbestanddelen op de gezondheid. In 1952 publiceerde hij samen met W. Klip en A. Emmerie over de effecten van de onverzeepbare fractie van levertraan op de groei van tuberculose bacteriën. De gevonden inhibitie werd toegeschreven aan glyceryl ethers. Een onderzoek waarmee Engel op 18 januari 1958 in de Nederlandse kranten kwam (zie onder meer De Maasbode, KB/Delpher).
- In 1958 werd Engel directeur van het CIVO-TNO tot zijn pensionering in maart 1976. Hij volgde Dr. M. van Eekelen op. In 1965 werd de nieuw gebouwde locatie in Zeist geopend en kwam er een einde aan het verspreide bestaan van het CIVO-TNO op verschillende locaties in Utrecht. Bij zijn afscheid in 1976 telde het instituut zo’n 450 medewerkers. Engel vond de oriëntatie op de markt essentieel en had grote moeite met overheidssubsidies. Zoals weergegeven in het door de Stichting Historie der Techniek samengetelde boek ‘Tachtig jaar TNO’ (p. 122), vond hij de overheid als subsidiegever niet betrouwbaar genoeg en noemde zuiver fundamenteel onderzoek ‘ongepaste nieuwsgierigheid’.
- Een onderzoeksinstituut kan niet zonder technische middelen en het was aan Engel om uiteindelijk een dure aanschaf goed te keuren. Hoewel opgeleid en gepromoveerd in de tijd van de klassieke nat-chemische bepalingen zag hij de noodzaak in van de aanschaf van dure analytische apparatuur voor het bepalen van additieven en contaminanten in voedsel. Zo werd in het begin van de jaren zestig de eerste massaspectrometer à raison van zo’n half miljoen gulden aangeschaft. De afdeling massaspectrometrie van het CIVO-TNO zou uitgroeien tot een van de omvangrijkste in Nederland.
- Engel was lid van de KNCV maar speelde geen belangrijke rol in de organisatie. Hij maakte deel uit van een boekencommissie en werd in 1956 lid van een toenmalige en archaïsch klinkende Commissie tot Herziening van het Tarief voor Chemische Arbeid van de KNCV.
- Engel trouwde in 1939 met Cornelia Crebolder, zij overleed op 38-jarige leeftijd in 1951 in Utrecht. Het paar had kinderen. Hij hertrouwde met Maria (Zus) Verberne (1913-2005). Chris Engel overleed op 85-jarige leeftijd op 25 juli 1997 te Meijel. Hij maakte nog mee dat bij een reorganisatie de naam CIVO-TNO in 1991 verdween en het instituut een onderdeel werd van TNO Voeding.
- In het Chemisch Weekblad van 27 september 1997 schreef Filip Tollenaar een In memoriam. Dr. F.D. Tollenaar was evenals Engel een oudgediende die in 1942 in dienst was getreden bij het CIVO-TNO. De terugblik verscheen tevens in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.
___________________________________________________________________________________________
Datum: 18-12-2020, aangepast 23-12-2020
