Dr. Marie van Eekelen (1905-1989) was van 1940 tot 1958 de eerste directeur van het Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek (CIVO) van TNO en vanaf 1958 tot 1970 voorzitter van de Voedingsorganisatie TNO.- Marie van Eekelen werd op 25 mei 1905 geboren te Zaltbommel. Hij wordt foutief als vrouw aangemerkt in de database WieWasWie hoewel in de geboorteakte wel degelijk sprake is van een kind van mannelijk geslacht. Hij volgde de HBS-B in Zaltbommel en slaagde in 1922 voor zijn eindexamen. Hij ging vervolgens wis- en natuurkunde studeren aan de Universiteit Utrecht en biologie aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. In 1929 behaalde hij het doctoraal examen biologie in Utrecht.
- In 1929 trad hij als assistent in dienst van het Hygiënisch Laboratorium (het latere Laboratorium voor Microbiologie) van de faculteit geneeskunde van de Universiteit Utrecht. Hij begon aan een promotieonderzoek naar vitamine C (ascorbinezuur) bij prof. L.K. Wolff, die een samenwerking was aangegaan met Organon Oss. Organon bekostigde een aanzienlijk deel van het vitamineonderzoek aan de universiteit. Op 27 januari 1936 promoveerde Van Eekelen cum laude op het proefschrift ‘Over opname, verbruik en uitscheiding van vitamine C bij de mens’. Het proefschrift is te downloaden van de website van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Het laatste hoofdstuk behandelt de dagelijks benodigde hoeveelheid vitamine C. Hij kwam tot het advies dat een volwassene van circa 70 kg dagelijks ongeveer 50 mg vitamine C verbruikt. Anno 2020 is door het Voedingscentrum het advies op 75 mg gesteld.
- In 1938 werd Van Eekelen aangesteld als bioloog bij het Centraal Laboratorium van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid te Utrecht. Na de Duitse inval in mei 1940 werd de nieuwe Voedingsorganisatie TNO opgericht. De toenmalige regering vond dat de voedingstoestand van het Nederlandse volk blijvend moest worden gecontroleerd. Het Hygiënisch Laboratorium van prof. dr. H.W. Julius, die prof. Wolff in 1938 was opgevolgd, bood in juni 1940 voorlopig onderdak aan de nieuw opgerichte Voedingsorganisatie met het CIVO-TNO als onderzoeksinstituut. Van Eekelen werd gevraagd als directeur van het nog slechts uit enkele personen bestaande instituut onder wie C. Engel en A. Emmerie. In het, via de UvA-DARE (Digital Academic Repository), beschikbare proefschrift ‘De belofte van vitamines: voedingsonderzoek tussen universiteit, industrie en overheid 1918-1945’ uit 2011 belicht Pim Huijnen uitgebreid de beginjaren van het CIVO-TNO en Van Eekelens rol in de oorlogsjaren 1940-1945.
- Van Eekelen en zijn staf verrichtten in de oorlogsjaren voedselonderzoek naar vitamines met name A, C en E. Het meest in het oog springend was de synthese van vitamine C. Daaraan dreigde in Nederland een tekort en er werd in 1941 een syntheseroute ontwikkeld zonder inbreuk te doen op het patent van de firma Hoffman La Roche. Vitamine C werden vervolgens in een samenwerking door drie Nederlandse fabrikanten geproduceerd.
Resultaten van het verrichtte onderzoek werden onder meer in het Chemisch Weekblad gepubliceerd, waarvan twee voorbeelden:
M. van Eekelen en P.R.A. Maltha, 'Over de invloed van bleekmiddelen op het gehalte aan carotenoïden en carotine van tarwe-, rogge- en gerstemeel', Chemisch Weekblad 38 (1941) 741-744. De door meelfabrikanten toegepaste bleekmiddelen om wit brood te maken leidden ook tot verlies van carotine (caroteen), het provitamine dat in het menselijke lichaam wordt omgezet in vitamine A.
M. van Eekelen, 'De invloed van de bereiding in de huishouding op de voedingswaarde van de spijzen', Chemisch Weekblad 40 (1943) 135-139. Waarin werd gewezen om zo kort mogelijk en met zo weinig water te koken. - Van Eekelen werd na de oorlog iemand van aanzien in de nationale en internationale voedingsorganisaties. In 1955-1956 was hij in opdracht van de Food and Agricultural Organization werkzaam te Bangkok, Thailand op het gebied van de voedseltechnologie. Op 4 maart 1958 volgde de benoeming tot voorzitter van de Voedingsorganisatie TNO en werd Engel zijn opvolger als directeur van het CIVO-TNO. In 1965 werd de nieuw gebouwde locatie in Zeist geopend. Binnen TNO was hij actief in besturen van instituten, commissies en werkgroepen, maar ook buiten TNO bekleedde hij een aantal functies zoals voorzitter van de Adviescommissie Warenwet en plaatsvervangend voorzitter van de Voedingsraad. Binnen de KNCV was hij bestuurslid van de sectie Voedingsleer die vanaf 1950 verder ging als Nederlandse Vereniging voor Voedingsleer, later uitgebreid met Levensmiddelen (NVVL).
- In zijn laatste jaar als voorzitter van de Voedingsorganisatie TNO hield Van Eekelen tijdens het zomercongres van de KNCV de voordracht ‘De wettelijke regelingen voor het gebruik van voedingsmiddelenadditieven in Nederland’. De tekst van de voordracht, en voorzien van een CV, werd gepubliceerd in het Chemisch Weekblad van 23 januari 1970, p. 23-25.
In januari 1970 trad hij af als voorzitter van de Voedingsorganisatie TNO. Bij de afscheidsbijeenkomst op het TNO hoofdkwartier werd hij benoemd tot ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw. In 1953 was hij al benoemd tot officier in de orde van Oranje-Nassau. - Van Eekelen was in 1930 getrouwd met Anna van Rhijn (1905-1991). Het paar had een aantal kinderen. Onder wie dr. Willem van Eekelen, die in de periode 1977-2003 lid van de Eerste en Tweede Kamer en staatssecretaris en minister van Defensie was. De dochter dr. Annemarie de Knecht-van Eekelen is wetenschapshistorica en stelde het hoofdstuk ‘Chemie op het bord: levensmiddelchemie’ op in de het boek Geschiedenis van de scheikunde in Nederland 3 (Delft, 2004). Het hoofdstuk is als pdf te downloaden van de CHG-website en behandelt onder meer het onderzoek in het CIVO-TNO.
Marie van Eekelen overleed op 84 -jarige leeftijd op 21 september 1989 in zijn geliefde Dornas in de Ardèche. Hij werd in Frankrijk begraven. Overlijdensadvertenties namens de familie en TNO verschenen in het NRC Handelsblad van 28 september 1989 (zie KB/Delpher/kranten).
___________________________________________________________________________________________
Datum: 27-12-2020
