(Prent en foto: Jacob van Dijk)
In 1718 stelde de Fransman Étienne-François Geoffroy, hoogleraar in de chemie en geneeskunde te Parijs, een tabel samen waarin de bestaande kennis van de reacties tussen verschillende chemische stoffen werd vastgelegd. De titel luidde Table des differents Rapports observés entre differentes substances. Geoffroy gebruikte het woord ‘Rapport’ omdat de woorden ‘affiniteit’ of ‘verwantschap’ teveel een andere betekenis hadden.
In de eerste rij van de tabel van Geoffroy staan de 16 symbolen voor de stoffen bekend uit de (al)chemie met linksboven het algemene teken voor zuren, gevolgd door de tekens van respectievelijk zoutzuur, salpeterzuur en zwavelzuur. De eerste rij eindigt rechtsboven in een omgekeerde driehoek, het symbool van water. In de kolommen staan dezelfde stoffen in afnemende affiniteit ten opzichte van de eerste rij. Onderaan de tweede kolom staat het teken voor goud, een rondje voorzien van een punt. Goud lost niet op in zoutzuur en die stoffen hebben dan ook geen affiniteit. Boven goud staan in dezelfde tweede kolom metalen als kwik en zilver (het halve maantje) die wel een bepaalde affiniteit hebben met zoutzuur.
De affiniteitstabel van Geoffroy vond ingang en in de loop van de 18de eeuw verscheen een aantal varianten met verbeteringen. In 1773 kwam ervan ook een Nederlandse vertaling (1). Maar verbeterde inzichten in het gedrag van de bekende chemische stoffen leidden tot aanvullingen. In de hierboven getoonde tabel uit de encyclopedie van Diderot en d’Alembert uit 1763 is de eerste rij al uitgebreid tot 19 stoffen.
Het Museo Galilelo in Florence heeft in zijn collectie een fraaie versie van de affiniteitstabel uit 1766 die vervaardigd werd voor de hofapotheker Franz Huber Hoefer te Florence (2). Apothekers gebruikten de tabel voor het aanmaken van hun medicijnen. De hieronder weergegeven tabel uit Florence telt 17 kolommen met uiterst rechts het symbool voor wijngeest.
(1) H.A.M. Snelders, De geschiedenis van de scheikunde in Nederland, Deel 1, p. 52.
(2) Catalogus van het Museo Galileo te Florence.
(Courtesy: Museo Galileo, Florence)
