Waals, J.H. van der

• Prof. dr. Joan Henri van der Waals (1920-2022) was van 1945 tot 1967 werkzaam bij het Koninklijke/Shell Laboratorium in Amsterdam (KSLA) en van 1967 tot 1989 hoogleraar experimentele natuurkunde aan de Universiteit Leiden.
• In het Chemisch Weekblad van 4 augustus 1967 (p. B 325) werd de benoeming aan de Universiteit Leiden bekend gemaakt met de volgende beschrijving van zijn vroege carrière:
  'Dr. J. H. Van der Waals, associate director of research bij het Koninklijke/ Shell-laboratorium te Amsterdam is benoemd tot gewoon hoogleraar in de experimentele natuurkunde te Leiden. De heer Van der Waals is in 1920 te Amsterdam geboren. Hij studeerde aan de Universiteit van Amsterdam en legde in 1945 het doctoraalexamen (hoofdvak experimentele natuurkunde) af. In 1947 zette de heer Van der Waals, die intussen in dienst was getreden bij het laboratorium van de Koninklijke/Shell te Amsterdam, zijn studie voort te Groningen, waar hij in 1950 cum laude promoveerde op het proefschrift: ‘Thermodynamic properties of mixtures of alkanes differing in chain length’. Promotor was Prof. Dr. J. J. Hermans, gewoon hoogleraar in de fysische chemie. Daarna liep Dr. Van der Waals een half jaar stage in de quantumchemie bij Prof. C. A. Coulson aan de Universiteit van Londen, King’s College. In 1966-1967 vervulde Dr. Van der Waals de functie van visiting research professor aan het Institute of molecular biophysics van de Florida State University.'
• In de serie interviews die Hans van Maanen hield voor zijn boek ‘De eerste stap in de wetenschap’ (Amsterdam, 2011) vertelde Van der Waals over zijn eerste publicatie uit 1949, over het gedrag van macromoleculen in oplossing, verschenen in het tijdschrift ‘Die Makromolekulare Chemie’. Maar hij was pas echt trots op het artikel ‘The statistical mechanics of clathrate compounds’ uit 1956 verschenen in het tijdschrift ‘Transactions of the Faraday Society'.
• Van der Waals omschreef het onderzoek op de KSLA als een broedplaats van talent. Hij behoorde daar tot de leidinggevenden van de groepen die zich met coördinatie- en organometaalchemie bezighielden. Toen het tij voor fundamenteel onderzoek bij Shell begon te keren, aanvaardde hij het hoogleraarschap in Leiden.
• Hij hield op 19 januari 1968 zijn oratie ‘Licht in de fysica’. Het Leidsch Dagblad van 20 januari 1968 wijdde er een artikel aan. Als hoogleraar experimentele natuurkunde op het gebied van molecuulfysica richtte hij zich op spectroscopie en magnetische resonantie en begeleidde 25 promovendi. In Leiden was hij de grondlegger van een interdisciplinair onderzoekscentrum voor de bestudering van moleculen in hun aangeslagen toestand. In 1984 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Aan zijn afscheidsrede ‘Why study molecular triplet states’ op 2 juni 1989 was slechts een korte aankondiging in de Leidse Courant gewijd.
• Tijdens het KNCV Zomercongres van 1998 werd Van der Waals benoemd tot erelid van de KNCV en werd hij geprezen voor de grote inzet van het verbeteren van het chemisch onderzoek. Ter gelegenheid daarvan publiceerde het Chemisch Weekblad van augustus 1998 (p. 6) een uitgebreid CV met zijn wetenschappelijke verdiensten voor de chemie (lees meer).
• Van der Waals was in 1946 getrouwd met Liesbeth van Heek (1920-2014) met wie hij drie kinderen kreeg. Toen hij in 1967 naar Leiden vertrok, leefde het paar verder apart zonder formele scheiding. Tot zijn overlijden leefde Van der Waals samen met hoogleraar natuurkunde Silvia Völker.
• Joan van der Waals overleed op 102-jarige leeftijd op 21 juni 2022 te Leiden. Overlijdensadvertenties namens de familie en de KNAW verschenen in NRC van 25 juni 2022. Op 27 juni 2022 schreef Bruno van Wayenburg in NRC een necrologie onder de titel ‘Ontdekker van de watermolecuulkooi’ refererend naar het onderzoek naar de clathraten waarop Van der Waals het meest trots was.

• Informatie over Joan van der Waals op internet (een selectie):

  • Korte biografie met referenties op de Engelstalige Wikipedia.
  • Overzicht van zijn leven in de biografische encyclopedie Prabook.
  • Biografie op de website van de Nederlandse Krijgsmacht, met een uitgebreid fotoalbum, met het accent op zijn activiteiten als Nederlands officier en tijdens de Tweede Wereldoorlog. 
  • Overzicht van de universitaire loopbaan op de website Leidse hoogleraren vanaf 1575.
  • Lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen sinds 1971 (bron van bovenstaande foto). In 2015 organiseerde de KNAW het symposium ‘Past, Present and Future of Gas Hydrates’ ter gelegenheid van de 95ste verjaardag van J.H. van der Waals (in 2022 niet meer digitaal beschikbaar).
  • C.J. Peters en J.H. van der Waals, ‘Sneeuw van gas. Gashydraten: curiositeit, zegen of tijdbom?’, Hoofdstuk in Chemie achter de dijken, 2001. Gepubliceerd op de website nemokennislink.
  • Joan van der Waals en Kees Hilbers, ‘Moleculen doorgrond: kwantumchemie en spectroscopie’, Hoofdstuk 6 van De geschiedenis van de scheikunde in Nederland 3, Delft, 2004.
  • Interview van het Leids Universitair Weekblad Mare met Joan van der Waals in 2019 toen hij 99 was geworden.
  • Honderdjarige Joan van der Waals krijgt tegeltje, website Universiteit Leiden van 2 mei 2020.
  • Christian Jongeneel, ‘Fysici zijn brutaler dan chemici’, C2W september 2020.
  • 'Fysicus met een briljante geest, die de eerste computer op het Europese vasteland tot zijn beschikking had – ‘een primitieve rotmachine’, de Volkskrant van 28 juli 2022. 
  • Joan van der Waals is opgenomen in de Physics Tree met een lijst van zijn leerlingen en verwijzing naar 137 publicaties.

  __________________________________________________________________________________

Datum 15-10-2020, aangepast 2-8-2022