- Prof. dr. Johannes (Hans) Frederik Gerardus Vliegenthart (1936) was van 1975 tot 2003 lector en hoogleraar bio-organische chemie aan de Universiteit Utrecht.
- Hans Vliegenthart werd op 7 april 1936 geboren in Zuilen. In Utrecht behaalde hij in 1953 het HBS-B diploma waarna een studie wis- en natuurkunde aan de Universiteit Utrecht volgde. In september 1960 werd het doctoraal behaald met als hoofdvak organische chemie bij prof. dr. F. Kögl en celbiologie als een bijvak. Zijn zoektocht naar de chemische werking van een levende cel was hiermee begonnen. In augustus van hetzelfde jaar was hij al in dienst getreden bij het Organisch Chemisch Laboratorium van de universiteit.
- In 1966 onderzochten Hans Vliegenthart en zijn neef dr. J.A. Vliegenthart met massaspectrometrie de preparaten met de plantengroeistoffen van dr. Hanni Erxleben en prof. Kögl. Geen van de onderzochte monsters bleek de samenstelling te hebben die op het etiket stond en de auxine A en B bestonden zelfs niet. Zij rapporteerden in het Recueil des Travaux Chimiques des Pays-Bas 85, 1266 -1272 (1966) over hun bevindingen. Het artikel is te downloaden vanaf NARCIS.
- Vliegenthart promoveerde op 28 juni 1967 in Utrecht bij prof. dr. J.F. Arens op het proefschrift ‘Neurohypofysehormonen: een vergelijkende studie’. Het proefschrift is te downloaden van de University Utrecht Repository. In 1968 werd hij aangesteld als wetenschappelijk hoofdmedewerker en leidde hij de bio-organische groep van prof. Arens en maakte ook deel uit van de SON-werkgemeenschap biomoleculaire synthese. In plaats van de studie naar hormonen te vervolgen werd een start gemaakt met nieuw onderzoek naar koolhydraten en glycoconjugaten.
Bij Koninklijk Besluit van 8 maart 1975 werd hij benoemd tot lector bio-organische chemie aan de Universiteit Utrecht. De benoeming tot hoogleraar volgde op 12 december 1984. In de Catalogus Professorum Academiæ Rheno-Traiectinæ staat het profiel van zijn loopbaan aan de Universiteit Utrecht. - Het onderzoek van Vliegenthart en zijn medewerkers in Utrecht op het terrein van de oligosacchariden verwierf grote bekendheid. In het Chemisch Magazine van januari 1984 (p. 45-46), in een nummer gewijd aan trends in de chemie, publiceerde Vliegenthart met J.P. Kamerling en G.A. Veldink het artikel ‘Glycoconjugaten en koolhydraten in opmars’. In de inleiding staat dat koolhydraten een sleutelrol spelen in allerlei biologische processen en dat in 1983 veel bekend is geworden over de structuren van deze belangrijke verbindingen. Dit laatste door de opkomst van de instrumentele analysemethoden als hoge resolutie NMR en massaspectrometrie. In het nummer van juni 1984 van het Chemisch Magazine (p. 375-378) werd dit nader uitgezet in het digitaal beschikbare artikel ‘Structuuranalyse van koolhydraatketens’.
- Van 1-7 juli 1984 werd in Utrecht het XIIth International Carbohydrate Symposium georganiseerd waarop de voortgang op het gebied van de chemie, biochemie en de industriële toepassingen van glycoconjugaten en koolhydraten werd besproken. Vliegenthart, Kamerling en Veldink stelden de proceedings, Carbohydrates 1984, van het symposium samen. Over het onderzoek van Vliegenthart en het internationale koolhydratencongres werd onder meer gerapporteerd in de dagbladen Trouw en de Volkskrant (zie KB/Delpher). In Trouw werd ingegaan op het bloedgroepenonderzoek naar de betekenis van de koolhydraatketen aan de rode bloedcellen.
- Vliegenthart stond aan de basis van het Bijvoet Centrum voor Biomoleculair Onderzoek, genoemd naar prof. dr. J.M. Bijvoet. Het centrum werd op 25 maart 1988 opgericht door de Universiteit Utrecht en de toenmalige stichting Scheikundig Onderzoek Nederland (nu deel van de NWO). Met als doel het verrichten van onderzoek naar de moleculaire structuur en reactiviteit van chemisch en biologisch belangrijke moleculen en naar nieuwe methoden ter bepaling hiervan. Vliegenthart was van 1988 tot 2000 de wetenschappelijke directeur van het Bijvoet Centrum.
- In 1990 werd Vliegenthart benoemd als lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschap in het domein natuur- en technische wetenschappen met als expertise glycobiologie, koolhydraatchemie, onverzadigde vetzuren en massaspectrometrie.
Hij stelde als KNAW-lid de volgende levensberichten samen:- J.F.G. Vliegenthart, ‘Levensbericht J.F. Arens’, in: Levensberichten en herdenkingen, 2003, Amsterdam, p. 7-12, Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum.
- J.F.G. Vliegenthart & R. Keunig, ‘Levensbericht J. Boldingh’, in: Levensberichten en herdenkingen, 2004, Amsterdam, p. 12-17, Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum.
- In het Chemisch Weekblad van 30 november 48, 2 (1996) gaven hoogleraren inzicht in hun persoonlijke belevenis van de wetenschap in reactie op die van prof. dr. P.W. Atkins van de Universiteit Oxford. Vliegenthart drukte zich als volgt uit:
‘Ik beleef wetenschap als een grote ontdekkingsreis gestuurd door nieuwsgierigheid, met al zijn ups en downs. Vanaf de middelbare school heb ik de levende cel, met name de complexiteit ervan, al ongelooflijk boeiend gevonden. Natuurlijk, soms zit je op een dwaalspoor en dan loop je enorm te balen. Maar het is zo uitdagend om als eerste een probleem te definiëren en op weg te zijn naar een oplossing. Het allerliefste bedrijf ik wetenschap in zijn meest zuivere vorm, het fundamentele onderzoek, dat puur gericht is op wetenschappelijke nieuwsgierigheid. En dat kan ik op net zo'n manier beleven als Atkins. Ik vind het wel belangrijk dat onderzoek ook een toegepaste waarde heeft. Ik hoop dat ons onderzoek een steentje kan bijdragen aan het beter begrijpen van ziektebeelden.’ - Na het bereiken van de 65-jarige leeftijd ging Vliegenthart met emeritaat aan de Universiteit Utrecht en hield op 7 april 2003 de afscheidsrede ’Met chemie als leidsvrouwe’. Daarin nam hij de toehoorders mee langs een tijdreis van decennia zich snel ontwikkelende chemie, vermakelijke anekdotes en ‘dwaalsporen’ die soms toch ergens uitkwamen. Bij zijn afscheid werd hij tot honorair hoogleraar benoemd. Zijn medewerker Hans Kamerling schreef voor het tijdschrift Biochimica et Biophysica Acta 1573, 201–205 (2002) een editorial met een beschrijving van zijn wetenschappelijke carrière waarin hij 75 promovendi begeleidde.
- Vliegenthart vervulde ook diverse bestuurlijke functies. Hij was twee periodes (1985-1989 en 2000-2003) decaan van de scheikunde faculteit van de Utrechtse Universiteit. Van 1992 tot 1998 was hij bestuurslid van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). En van 1999 tot 2004 voorzitter van het Utrechts Universiteitsfonds. Bij zijn afscheid als voorzitter van dit fonds in 2004 werd de Vliegenthart Scriptieprijs ingesteld die jaarlijks wordt uitgereikt.
- Vliegenthart is opgenomen in de Chemistry Tree met verwijzing naar zijn vele wetenschappelijke publicaties. Ook in WorldCat staat een lijst met publicaties en waar ze in bibliotheken of digitaal te vinden zijn. In NARCIS staan 774 publicaties, daterend tussen 1964 en 2008, vermeld die grotendeels Open Access zijn.
In de Nederlandstalige Wikipedia is een korte biografie opgenomen. De biografie in de Engelstalige Wikipedia (bijgewerkt tot 2020) is uitgebreider met 34 referenties die digitaal beschikbaar zijn en ook naar Nederlandse krantenartikelen verwijzen. - Vliegenthart is veelvuldig nationaal en internationaal onderscheiden voor zijn wetenschappelijke prestaties. Al in 1987 werd hij buitenlands lid van de Zweedse Academie van Wetenschappen en mag hij jaarlijks kandidaten voor de Nobelprijs nomineren. Hij ontving eredoctoraten van de Universiteit van Debrecen in Hongarije (1992), de Universiteit voor Wetenschap en Technologie in Lille (1993) en de Universiteit van Stockholm (1997). In 1998 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De volledige lijst met erefuncties en onderscheidingen staat in zijn CV, gepubliceerd op de website van de Universiteit Utrecht.
- Het emeritaat was zeker niet het einde van de wetenschappelijke of bestuurlijke loopbaan van Vliegenthart. In 2006 verscheen samen met Robert James Woods het boek ‘NMR spectroscopy and computer modeling of carbohydrates: recent advances’ verschenen in de ACS symposium series. Sinds 2010 is Vliegenthart voorzitter van de Scientific Advisory Board van het Bijvoet Centrum. In 2015 werd hij voorzitter van de Task Group for Carbohydrate Nomenclature of the International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC). En ook de eerbewijzen stoppen niet. In 2017 werd hij onderscheiden tot Fellow of the American Association for the Advancement of Science (AAAS) voor zijn grote bijdragen aan het onderzoek naar glycanen.
___________________________________________________________________________________________
Aangepast 9-4-2020
