Somsen, G.

Prof. dr. Gezinus (Gus) Somsen (1932-2021) was van 1971 tot 1980 lector en van 1980 tot 1997 hoogleraar fysische chemie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
Gus Somsen werd op 23 juli 1932 geboren in de Watergraafsmeer aan de oostkant van Amsterdam als zoon van een onderwijzer. Zijn vader was in de Tweede Wereldoorlog actief in het verzet, werd in 1941 gevangengenomen en kwam pas in 1945 vrij. Somsen ging in 1944 naar de HBS in de Watergraafsmeer en behaalde in 1949 aldaar zijn HBS-B diploma. Vervolgens ging hij studeren aan de Vrije Universiteit (VU) aan de toen nog kleine faculteit van wis- en natuurkunde. In maart 1953 slaagde hij voor het kandidaatsexamen en in juli 1956 studeerde hij af met als hoofdvak scheikunde. Daarna volgde de militaire diensttijd bij de artillerie die hij afsloot als reserve-tweede luitenant.
In 1958 keerde hij terug naar de VU als promotie-assistent bij prof. dr. ir. J. Coops en bleef zijn gehele verdere wetenschappelijke carrière verbonden aan de VU die begon met het promotieonderzoek. Daarbij werd veel tijd gestoken in het bouwen van de benodigde apparatuur voor calorische metingen. Op 6 maart 1964 promoveerde hij bij Coops cum laude op het proefschrift ‘Enthalpies of solvation of alkali halides in formamide’. Het bleek mogelijk de solvatatie-enthalpie van ionen van alkalihalogenides te bepalen door middel van oploswarmtemetingen van zouten in niet waterige oplosmiddelen. De resultaten werden samengevat in een model voor de ion-solvatatie. In zijn promotietijd had hij contact met het Philips Natuurkundig Laboratorium, maar na de promotie koos hij in 1964 voor de functie van wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de VU bij prof. dr. J.M. Los op het terrein van de chemische thermodynamica. In een nummer van het Chemisch Weekblad 61 uit 1965 (p. 481) werden de activiteiten van de werkgroep-Los in het Laboratorium voor Fysische Chemie van de VU opgesomd.
Somsen werd in 1971 benoemd tot lector fysische chemie aan de VU en aanvaardde op 28 november 1973 zijn ambt met de openbare les getiteld ‘Problemen van oplossingen’. In 1984 volgde de benoeming tot hoogleraar. Zijn onderzoeksterrein betrof de experimentele chemische thermodynamica en de fysische chemie van oplossingen, vloeistoffen en vloeistofstructuren. Onderzoek werd gedaan met behulp van oplos(micro)calorimetrie en richtte zich op hydrofobe interacties in water en waterige mengsels. Hij publiceerde meer dan 100 wetenschappelijke artikelen en begeleidde elf promovendi in de periode tussen 1967 en 1999. Op de website researchgate staan daarvan 89 publicaties met de onderzoeksresultaten van hem en zijn medewerkers tussen 1971 en 1995 vermeld. Twee conferentiebijdragen, respectievelijk gehouden op de XXII International Conference on Solution Chemistry in 1991 en op de 12th IUPAC Conference on Chemical Thermodynamics in 1993, geven een goed beeld van dit type onderzoek. Beide artikelen zijn te downloaden van de IUPAC-website (klik op links).
In 1995 werd Somsen geëerd met de benoeming tot officier in de orde van Oranje-Nassau. In 1997 ging hij met emeritaat en hield met de lezing ‘Retrograde condensatie’ zijn afscheidscollege. Samen met zijn proefschrift en openbare les is de lezing opgenomen in WorldCat. Hij was lid geweest van de redactieraad van de volgende wetenschappelijke tijdschriften: Recueil des Travaux Chimiques des Pays-Bas (1981-1989), Journal of Chemical Thermodynamics (1985-2000) en Journal of the Chemical Society, Faraday Transactions (1990-1993).
Somsen was in zijn loopbaan bijzonder actief in bestuurlijke functies aan de VU alsmede lid van allerlei wetenschappelijke organisaties, zowel nationaal als internationaal. Van 1981 tot 1991 was hij lid van de Akademiecommissie voor Chemie (ACC) van de KNAW. Het na zijn emeritaat opgestelde CV (als pdf-bestand te downloaden) geeft een compleet overzicht van zijn vele bestuurlijke functies tot het jaar 2000. Zo was hij in de periode 1980-1983 decaan van de subfaculteit scheikunde van de VU, in 1985-1987 decaan van de faculteit wiskunde en natuurwetenschappen en in 1993-1996 opnieuw decaan van de faculteit scheikunde. Hij maakte als lector en beginnend hoogleraar derhalve de uitbouw en de democratisering van de faculteit scheikunde mee, maar kreeg als hoogleraar-bestuurder te maken met bezuinigingen nadat de studentenstroom in de jaren negentig sterk daalde.
Sinds 1975 was Somsen tevens actief in de International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) waarin hij op uitnodiging verschillende functies bekleedde in commissies over thermodynamica en fysische chemie. Binnen de KNCV was hij voorzitter van de Ad-hoc Commissie IUPAC. Een overzicht uit 2001 van zijn IUPAC-activiteiten staat vermeld in een CV op de IUPAC-website. In 2001 werd hij voor een periode van vier jaar herbenoemd in het Bureau van IUPAC, een soort dagelijks bestuur. In het laatste nummer uit 2021 van het IUPAC tijdschrift Chemistry International verscheen een levensbericht (p. 25-26).
Somsen was vanaf 1958 bijna 40 jaar aan de faculteit scheikunde van de VU verbonden geweest als assistent, wetenschappelijk hoofdmedewerker, lector en hoogleraar. En die band werd na zijn emeritaat in 1997 niet verbroken. Hij schreef het voorwoord van het in 2005 verschenen boek van Kirstin de Boer-van Rhenen en Nel Velthorst, Bijzondere chemie?!, 75 jaar scheikunde aan de Vrije Universiteit. In dit boek wordt naar zijn wetenschappelijk werk verwezen in het gedeelte over fysische chemie. Op de biografische website Prabook wordt hij omschreven als een noteworthy chemistry educator.
Gus Somsen was na zijn militaire dienst in 1958 getrouwd met Elly Velders. Het paar kreeg vier kinderen waarvan er één in de voetsporen van zijn vader trad als hoogleraar analytische chemie aan de VU. Hij overleed op 12 juni 2021 in Hoogeveen, een maand voor zijn 89-jarige verjaardag. De overlijdensadvertentie namens de familie verscheen in de Hoogeveensche Courant en Trouw.
Met dank aan de familie Somsen voor het verstrekken van biografische informatie zoals CV’s.
_______________________________________________________________________________

Datum 29-11-2021