• Prof. dr. Willem (Wim) Cornelis Nieuwpoort (1931-2024) was van 1960 tot 1968 werkzaam bij het Philips Natuurkundig Laboratorium (NatLab) en van 1968 tot 1996 hoogleraar theoretische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
• Wim Nieuwpoort werd op 6 mei 1931 geboren in Den Helder. Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog, die hij gedurende de Japanse bezetting in Nederlands-Indië doorbracht, en de militaire dienst ondervond hij jaren vertraging in zijn opleiding. Na de HBS in Den Helder studeerde hij vanaf 1953 aan de faculteit wiskunde en natuurwetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. In december 1955 behaalde hij het kandidaatsexamen en in juli 1959 het doctoraalexamen scheikunde, beide cum laude.
• In1960 trad hij in dienst van het Philips Natuurkundig Laboratorium (NatLab) te Eindhoven en begon aan een promotieonderzoek. Een groot gedeelte daarvan werd verricht in de periode van 1960 tot 1962 aan Purdue University in de Verenigde Staten .Daar maakte hij kennis met de mogelijkheden van grote rekensystemen in de quantumchemie zoals toegepast door prof. C.C.J. Roothaan aan de University of Chicago. Op 17 februari 1965 promoveerde hij bij prof. dr. H. Gerding te Amsterdam op het proefschrift getiteld: ‘Charge distribution and chemical bonding in the metal carbonyls Ni(CO)4, [Co(CO)4]- and [Fe(CO)4]2-, a non-empirical approach’, de eerste ab-initio-berekeningen aan overgangsmetaalverbindingen. Voor zijn vertrek naar Groningen werkte hij op het NatLab onder meer aan de ontwikkeling van de chemische laser en aan fluorescentie van lanthanide-ionen in anorganische kristalroosters.
• In maart 1968 werd Nieuwpoort aangesteld als buitengewoon lector in de theoretische chemie in Groningen en al in september 1968 volgde de benoeming tot gewoon hoogleraar. Zoals het tabellarisch overzicht van zijn academische loopbaan op de website van de universiteit vermeld, was hij de grondlegger en voorvechter van een nationale infrastructuur voor het wetenschappelijk rekenen in Nederland. Van 1985 tot 1998 was hij voorzitter van de invloedrijke ZWO/NWO commissie Wetenschappelijk Gebruik Supercomputers (WGS). Ton van Helvoort beschreef in 2012 de ontwikkelingen in Groningen in het boek ‘Een verborgen revolutie: De computerisering van de Rijksuniversiteit Groningen’. Daarin wordt de rol van Nieuwpoort nader toegelicht.
• In het Chemisch Weekblad publiceerde Nieuwpoort in de jaren zeventig de volgende twee artikelen over de theoretisch-fysische beschrijving van chemische verschijnselen, in het bijzonder het gedrag van elektronen in moleculen:
- ‘Computers in de theoretische chemie’, Chemisch Weekblad van 1 oktober 1971, p. C5-C10. Daarin werden rekenmethoden besproken gericht op een zo goed mogelijke benadering van de oplossingen van de Schrödinger-vergelijking voor elektronen in moleculen.
- ‘Meer weten of beter weten: de rol van de computer in de kwantumchemie’, Chemisch Weekblad van 4 oktober 1974, p. V12-V14. In het artikel werd een overzicht gegeven van de mogelijkheden om het gedrag van kernen en elektronen op atomair niveau te beschrijven.
• Nieuwpoort was in 1965 de initiator van de landelijke discussiegroep theoretische chemie waaruit in 1967 de werkgemeenschap Quantumtheoretische Chemie van de toenmalige stichting SON ontstond, waarvan hij tweemaal voorzitter was. Tevens was hij in 1968 betrokken bij de oprichting van het Centre Européen de Calcul Atomique et Moléculaire (CECAM) te Orsay en bij de participatie van Nederland daarin. Zowel in Groningen als landelijk was hij betrokken bij belangrijke universitaire ontwikkelingen op het gebied van computergebruik.
• Van 1966 tot 1970 was hij lid van het Algemeen Bestuur van de KNCV, in 1973 was hij voorzitter van de KNCV-sectie Anorganische en Fysische Chemie.
• 
In oktober 1993 vond in Groningen het symposium ‘New Challenges in Computational Quantum Chemistry’ plaats. Het symposium werd opgedragen aan Nieuwpoort, die toen 25 jaar hoogleraar theoretische chemie was. Prof. Roothaan was een van de sprekers. De proceedings van het symposium werden in 1994 uitgebracht. Per 1 januari 1996 ging Nieuwpoort met emeritaat en hield op 12 november 1996 het afscheidscollege ‘Voorbij het Paulingpunt’. Voor zijn verdiensten werd hij in april 1997 benoemd tot Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw. Bij de vermelding daarvan in het Chemisch Weekblad stond nevenstaande tekening.
• Na zijn emeritaat bleef Nieuwpoort betrokken bij het onderzoek met behulp van computers. In 1997 was hij Interim-directeur van SARA, dat in 2013 overging in SURFsara. Van 1997 tot 2007 was hij voorzitter van het bestuur van het Instituut Wiskunde en Informatica van de Groningse universiteit. In december 2010 werd de naar hem vernoemde Wim Nieuwpoort Award voor het eerst toegekend. De Award is ingesteld door de NWO-stichting Nationale Computerfaciliteiten (NCF) en SARA om het grootschalig parallel rekenen op de Nederlandse supercomputersystemen te bevorderen. Ter gelegenheid van zijn negentigste verjaardag in mei 2021, verscheen op de website C2W het artikel ‘Het begin van de computationele chemie in Nederland’ opgesteld door Hanneke Reinders.
• Nieuwpoort is opgenomen in de Chemistry Tree met een verwijzing naar 60 high-probability publicaties tussen 1962 en 2003. In NARCIS zijn 56 publicaties van hem opgenomen waarvan zes Open Access zijn. Publicaties in boekvorm zijn opgenomen in WorldCat.
Wim Nieuwpoort overleed op 4 september 2024 op 93-jarige leeftijd. Namens de Groningse Universiteit sprak prof. dr. Moniek Tromp, directeur van het Zernike Institue for Advanced Materials, haar medeleven uit middels een advertentie in NRC van 10 september. Op de website van universiteit verscheen een uitgebreid In Memoriam.
____________________________________________________________________________________________
Datum: 6-10-2021
Herzien door WCN: 20-12-2021
Aangepast: 11-09-2024
