Wijbe (Wybe) Thomas Nauta (1913-1986) was van 1946 tot 1955 lector organische chemie en van 1955 tot 1972 buitengewoon hoogleraar organische chemie en farmacochemie aan de Vrije Universiteit (VU) te Amsterdam. Van 1945 tot 1972 was hij tevens researchleider bij het farmaceutische bedrijf Brocades. Van 1972 tot 1980 was hij gewoon hoogleraar farmacochemie aan de VU.- Wijbe Nauta werd op 17 juni 1913 als zoon van de gemeentearchitect geboren in het Friese dorp Holwerd. Het dorp behoorde tot de in 1984 opgeheven gemeente Westdongeradeel en maakt nu deel uit van de gemeente Dokkum. In 1931 behaalde hij het HBS-diploma aan de Christelijke HBS in Leeuwarden. Hij ging vervolgens wis- en natuurkunde studeren aan de VU, slaagde eind 1934 voor het kandidaatsexamen met als hoofdvak scheikunde en werd assistent op het scheikundig laboratorium in De Lairessestraat. Zijn studie werd onderbroken door de militaire dienst in 1937. In juli 1939 studeerde hij met lof af en werd kort daarna gemobiliseerd. Er volgde toch een promotieonderzoek en hij promoveerde cum laude op 11 september 1941 bij prof. dr. J. Coops op het proefschrift ‘Diarylmethylen, inleidende onderzoekingen over een nieuw type van vrije radicalen met driewaardige koolstof’. Samen met P.J. Wuis en D. Mulder publiceerde hij over dat onderzoek al in het Chemisch Weekblad 37 (1940) 96-99.
- Van 1943 tot 1945 was Nauta wetenschappelijk medewerker van Philips met als standplaats een natuurkundig laboratorium te Amsterdam. Na de Tweede Wereldoorlog volgde een ruim 25 jaar lange periode waarin hij zowel aan de VU was verbonden als werkzaam bij Brocades. In 1945 werd hij benoemd tot hoofdassistent en in 1946 tot lector organische chemie aan de VU. Vanaf 1945 was hij tevens wetenschappelijk medewerker bij de N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabriek v/h Brocades-Stheeman & Pharmacia in Amsterdam en kreeg daar in 1953 de leiding van de researchafdeling. Van 1948 tot 1953 was hij directeur van de dochteronderneming N.V. Brocachemie in Zaandam. Bij Brocachemie werd para-aminosalicylzuur, een middel tegen TBC, geproduceerd.
- Begin 1955 werd Nauta benoemd tot buitengewoon hoogleraar organische chemie en farmacochemie aan de VU. Op 25 maart 1955 hield hij zijn oratie ‘Enige aspecten van de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen.’ De langs synthetische weg verkregen geneesmiddelen en het verband tussen chemische structuur en werkzaamheid werd onder meer besproken. Het dagblad Trouw wijdde op 26 maart een artikel aan de oratie (zie KB/Delpher).
De dubbelfunctie van Nauta, van buitengewoon hoogleraar bij de VU en researchleider bij Brocades, betekende dat chemisch onderzoek van Brocades bij de VU plaatsvond waardoor er een innige band ontstond tussen de universiteit en industrie op het gebied van de geneesmiddelenontwikkeling. Nauta had als researchleider zijn hoofdzetel tot 1959 dan ook niet bij Brocades maar aan de VU. In 1959 werd in Haarlem een nieuw researchlaboratorium van Brocades geopend, waarvan een beschrijving staat in het Chemisch Weekblad 55 (1959) 9-12. - In het Chemisch Weekblad 62 (1966, p. 540) werd kort het werkprogramma van de afdeling organische chemie en farmacochemie van de VU uiteengezet bestaande uit drie onderdeden: vrije radicalen, synthetische organische chemie en farmacochemie. In het Chemisch Weekblad 68 (1972, p. 13-14) omschreef Nauta in de bijdrage ‘Tendensen in de farmacochemie’ het vakgebied als de tak van wetenschap, die zich bezig houdt met de bereiding, structuurvaststelling en interpretatie van de werking op moleculair niveau van biologisch actieve stoffen. Het hebben van twee posities kwam geleidelijk onder spanning te staan en in 1971 moest hij kiezen tussen de VU en Brocades. In 1972 volgde de benoeming tot gewoon hoogleraar farmacochemie aan de VU.
- In 1980 ging Nauta met emeritaat. Hij was promotor van 27 promovendi en is opgenomen in de Chemistry Tree met een verwijzing naar 126 high-probability publications tussen 1950 en 1982. In 1977 werd bij uitgeverij Elsevier begonnen met de Pharmacochemistry Library Series en in 1981 verscheen deel 3: ‘Pharmacochemistry of 1,3-indandiones’ onder redactie van Nauta en R.F. Rekker. Deze en andere publicaties van Nauta in boekvorm zijn opgenomen in WorldCat.
- Prof. dr. Henk Timmerman, leerling en opvolger aan de VU, schreef voor de Geschiedenis van de scheikunde in Nederland 3, het hoofdstuk ‘Farmacochemie: het ontstaan van een nieuwe subdiscipline’. Het hoofdstuk is als pdf te downloaden van deze website met daarin een beschouwing van het onderzoek van Nauta en zijn medewerkers.
- Nauta maakte van 1956 tot 1962 deel uit van de redactie van het Recueil des travaux chimiques des Pays-Bas en in de jaren zeventig van de redactie van het Chemisch Weekblad. Hij speelde nationaal en internationaal een belangrijke rol in het werkgebied farmacochemie. Hij was in 1972 een van de oprichters van de sectie Farmacochemie van de KNCV. In een presentatie van het KNCV-bestuur in 1975 werden de volgende nevenfuncties opgesomd: lid het algemeen bestuur van de KNCV en voorzitter van de sectie Farmacochemie, secretaris van de European Federation on Medicinal Chemistry (EMFC) en voorzitter van het Committee on Education of Medicinal Chemists van de IUPAC sectie Medicinal Chemistry.
- Op 6 december 1986 overleed Nauta op 73-jarige leeftijd in Loosdrecht, waar hij in 1963 van Amsterdam naartoe was verhuisd. Voor het Jaarboek VU 1986-1987 schreef Timmerman een In memoriam, dat werd gedigitaliseerd. Naast een overzicht van zijn werk geeft het inzicht in de persoon Nauta. Hij was in 1939 getrouwd met de in 1912 geboren Margaretha Das, zij overleed op 85-jarige leeftijd in 1998.
- Zijn naam leeft voort in de tweejaarlijks uit te reiken ‘Nauta Pharmacochemistry Award for Medicinal Chemistry and Chemical Biology’ die in 1992 door de EMFC werd ingesteld met een fonds van de Prof. Dr. W. Th. Nauta Stichting. Op de website van de stichting staat een uitgebreid Curriculum Vitae van Nauta. Ter ere van het 50-jarig bestaan van de EFMC werd hij in 2021 postuum benoemd tot bijzonder erelid (EFMC Honorary Felllow) voor zijn sleutelrol in de internationalisering van het vakgebied farmacochemie.
___________________________________________________________________________________________
Datum: 22-04-2021
