Bekkum, H. van

Prof. dr. ir. Herman van Bekkum (1932-2020) werd geboren op 26 september 1932 te Rotterdam, was van 1961 tot 1971 lector en van 1971 tot 1998 hoogleraar organische chemie aan de Technische Universiteit Delft. Later uitgebreid met het vakgebied katalyse. Hij bekleedde in 1975-1976 de functie van rector magnificus. Na zijn emeritaat was hij blijvend verbonden aan de universiteit en in 2013 nog altijd actief blijkens een interview door Jos Wassink verschenen in Delta jrg. 46, nr. 4, het magazine van de universiteit.
Hij slaagde in 1949 voor het HBS-B examen te Rotterdam, studeerde in 1956 af bij prof. dr. ir. P.E. Verkade, werd daarna medewerker van de universiteit, was van 1959-1961 werkzaam bij het Koninklijke Shell Laboratorium te Amsterdam en keerde in 1961 terug naar Delft. Hij promoveerde op 27 januari 1971 bij prof. dr. ir. B.M. Wepster op het proefschrift ‘Studies on cyclohexane derivatives’. Het proefschrift is als pdf-bestand (18.6 Mb) te downloaden van de TU Delft Institutional Repository. De wetenschappelijke stamboom op de website Academic Tree geeft zijn leermeesters en leerlingen aan de Nederlandse universiteiten.
Hij begeleidde 77 promoties tussen 1971 en 2002 en is daarmee de Delftse recordhouder. Daarbij is inbegrepen de eerste in 1970, toen hij nog lector was, en de promotie van A. Arafat in 1993 aan de universiteit te Cairo op het onderwerp ‘Microwave technology in zeolite synthesis’. De proefschriften van zijn promovendi zijn als pdf-bestanden te downloaden van de TU Delft Institutional Repository. De titels weerspiegelen de researchonderwerpen tijdens zijn lange academische carrière. In 1972 was zeolieten al een onderwerp getuige de promotie van D.P. Roelofsen met als titel ‘Molecular sieve zeolites properties and applications in organic synthesis’.
Een overzicht van het onderzoek in ‘The Van Bekkum Period’ op het gebied van katalyse en organische chemie in Delft van 1961 tot 1994 verscheen in ‘A Short History of the Dutch School of Catalysis’ (zie hieronder). Klik hier voor het pdf-bestand (5 Mb). Hij was auteur / co-auteur van ruim 600 wetenschappelijke publicaties (h-index 55 in 2011), co-auteur / co-editor van zeven boeken en aanvrager van een twintigtal patenten. De publicaties zijn opgenomen in WorldCat en de boeken zijn aanwezig in de TU Delft Library. Hij organiseerde ook wetenschappelijke congressen en Summer Schools.
Hij was initiatiefnemer en voorzitter van het innovatiegerichte onderzoeksprogramma (IOP) koolhydraten (1985-1993), een nationaal programma gefinancierd door de toenmalige ministeries van Economische Zaken en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Het eindrapport uit 1997 is aanwezig in de TU Delft Library.
Van 1987-1988 was hij voorzitter van de KNCV en in een interview over het KNCV Zomercongres met Jos van den Broek, gepubliceerd in het Chemisch Magazine van september 1988, werd hij omschreven als ‘Een Bèta die op Alfa’s valt’. Daarmee zijn voorkeur voor een automerk etalerend. Hij werd op grond van zijn grote wetenschappelijke en bestuurlijke verdiensten in 1998 gehonoreerd met het erelidmaatschap van de KNCV. Klik hier voor de motivatie in het Chemisch Weekblad van 29 augustus 1998. Hij gaf in het Chemisch2Weekblad van 18 oktober 2013 zijn visie op de KNCV onder de titel ‘De club van chemici’ om te eindigen met “Echt, de KNCV gaat nooit verloren”.
Op 29 april 1991 werd hij onderscheiden als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hij werd in 1995 benoemd als lid van de sectie scheikunde van de afdeling natuurkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van de Wetenschappen (KNAW). Hij kreeg op 22 oktober 1995 de Akzo Prijs (vanaf 1995 de AkzoNobel Science Award) voor zijn onderzoek op het gebied van katalyse, koolhydraten en organische coördinatiechemie. Hij was medeoprichter, eerste president en later erelid van de in 1995 opgerichte Federation of European Zeolite Associations. Klik hier voor de volledige lijst met de functies anno 2014, voormalige nevenfuncties en onderscheidingen.
Op 1 mei 1996 hield hij de lezing ‘Van fossiel tot groen’ tijdens de 154^ste Dies Natalis van de Technische Universiteit Delft waarin zijn ideeën over het gebruik van biomassa voor energie en de chemische industrie werden geopperd. En op 16 oktober 1998 zijn afscheidscollege met als titel ‘A Knight’s Tour in Chemistry’, refererend aan zijn schaakhobby, en waarin werd teruggekeken op de carrière. Beide teksten zijn als pdf-bestanden (12.7 resp. 31.3 Mb) te downloaden van de TU Delft Institutional Repository.
In de Volkskrant verschenen twee typerende interviews die op de website van de krant (https://www.volkskrant.nl/) zijn op te vragen. Het verkrijgen van de Leermeesterprijs 1995/1996 van het Universiteitsfonds van de Technische Universiteit Delft was de aanleiding tot het interview met Broer Scholtens, verschenen op 7 september 1996, met als titel ‘De chemie van de groene toekomst’. Daarin komen naast het geven van college het onderzoek aan koolhydraten als grondstoffen voor de chemische industrie, de katalytische werking van zeolieten en schaken naar voren als de ijkpunten in zijn leven. Dezelfde onderwerpen komen terug in een later interview als emeritus-hoogleraar met René Didde, verschenen op 4 oktober 2003, met als titel ‘Gek op suikers en zeolieten’.
Naast onderzoek en schaken (zoals ook verwoord in een interview uit 2002 in het magazine Delta) hebben serendipiteit en de historie van de recente chemie zijn belangstelling. Hieronder staan daarvan de volgende bijdragen:
Herman van Bekkum, ‘Catalysis and Organic Chemistry at Delft’, in: A Short History of the Dutch School of Catalysis (Ed. by J.J.F. Scholten), The Hague, 1994, p. 95-102.
Herman van Bekkum, Jan Reedijk en Simon Rozendaal (red.), Chemie achter de dijken. Uitvindingen en uitvinders in de eeuw na Van ’t Hoff, Uitgegeven door de KNAW en de KNCV, 2001. Bevat ruim 70 korte artikelen over diverse onderwerpen.
Herman van Bekkum en John Geus maakten een overzicht van dekatalyse-ontwikkelingen in Nederland. Dit werd gepresenteerd op de ‘Netherlands Catalysis and Chemistry Conference’ in 2003. Klik hier voor de samenvatting van de lezing. De 54 sheets, te downloaden als pdf-bestand (10,5 Mb), geven een overzicht van de Nederlandse katalytici in de vorm van stambomen en van de industriële toepassingen van hun vindingen.
Herman van Bekkum publiceerde samen met Herman Kouwenhoven in 2012 het boek ‘Zeolite Manual for the Organic Chemist’ met meer dan 500 pagina’s over het gebruik van zeolieten voor scheidingen en katalyse.
Herman van Bekkum was in 1958 getrouwd met Ada Verschoor. Het paar had drie kinderen. Ada Verschoor overleed op 24 november 2020, zes dagen voor dat Herman van Bekkum op 88-jarige leeftijd overleed op 30 november 2020. Hij werd breed herdacht onder meer met een In memoriam op de website van de TU Delft (ook hier beschikbaar). In de rubriek ‘Het eeuwige leven’ schreef Peter de Waard in de Volkskrant van 22 december 2020 een terugblik op zijn leven en werk met als titel ‘Wetenschapper, volleyballer en ook schaker’.
J. Reedijk en J. de Swaan Arons stelden voor de KNAW een uitvoerig levensbericht van Herman van Bekkum samen. Zie: Levensberichten en herdenkingen 2021, p. 23-34.

______________________________________________________________________________________

Aangepast 22-12-2020, bijgewerkt 7-3-2024