Dit minisymposium vond plaats in het 16de-eeuwse verdedigingswerk Sonnenborgh te Utrecht, waaraan in de 19de eeuw, een sterrenwacht en een meteorologisch instituut werden toegevoegd. De 19e-eeuwse sterrenkoepels en de speciale zonnetelescoop zijn nog steeds te zien.
Daarnaast is er ook een directe band met de chemie, want aan het eind van de 17de eeuw bevond zich in het bastion Sonnenborgh een chemisch laboratorium. Het was één van de eerste universiteitslaboratoria in de wereld. De scheikundige Johann Conrad Barchusen (1666-1723) deed experimenten in de kazematten waar vroeger de kanonnen hadden gestaan.
Astronomie wordt al vele honderden jaren beoefend. Eerst met het blote oog en later met telescopen speurden velen de hemel af. Met de voortgaande ontwikkeling van de natuurkunde ontwikkelde zich in de 17de en 18de eeuw ook geleidelijk de astrofysica, gericht op natuurkundige verklaringen van de kosmologische en astronomische verschijnselen. Via analyse van de spectraallijnen werd het mogelijk de elementaire samenstelling van hemellichamen te bepalen. Daarbij bleek dat in de kosmos dezelfde elementen voorkomen als op aarde. In de loop van de 20ste eeuw werd het mogelijk steeds meer soorten straling te detecteren en te interpreteren. Het bleek dat niet alleen de hemellichamen stralingsbronnen vormden, maar ook de interstellaire massa. De moleculaire astrofysica kwam op, en daarmee ook, geleidelijk, de astrochemie.
Dit werd in vier presentaties toegelicht.
- Han Heijmans (TU Delft): ‘W.H. Julius en de start van de zonnefysica in Utrecht’
- Leo Molenaar (Delft): ‘Marcel Minnaert, de man die de zon in een reageerbuis deed'
- Harm Habing (U Leiden): ‘Fijn stof en de Melkweg: de gevolgen van een Leidse prijsvraag uit 1941’
- Ewine van Dishoeck (U Leiden): ‘Astrochemie wordt volwassen, 1970-1990’
Kijk hier voor een kleine sfeerimpressie van het symposium.
Relevante literatuur:
- Julius, Willem Henri (1860-1925), Biografisch Woordenboek van Nederland, www.historici.nl.
- R.J. Rutten, Zonnefysica in en buiten Utrecht, Natuur- en Sterrenkunde (2001). Als pdf-bestand te downloaden van de website van het Igitur Archief, het digitaal wetenschappelijk archief van de Universiteit Utrecht.
- Leo Molenaar, Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970. De rok van het universum. Balans, Amsterdam / Van Halewyck, Leuven, 2003. Het boek is opgenomen in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (www.dbnl.org).
- Chemische Feitelijkheden, Astrochemie.
- Ewine van Dishoeck over astrochemie, interview op de C2W website, 7 augustus 2012.
- Xander Tielens, ‘We are stardust, Van cosmochemie via astrochemie naar astrobiologie’, De Academische Boekengids, 88, 2011.
